Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

Tüwer
sözüniň gelip çykyşy barada häzirki alymlaryň arasynda 
dürli pikirler bar. Meselem, ýewropaly alym Henning ony 
tohar
diýen 
gadymy halkyň adyndan hasaplasa, garagalpak alymy D. Aýtmuratow 
tüweri “tüý” manysyndaky 
tük/tüg
sözüne we –r diýen söz ýasaýjy 
goşulmasyna bölüp, bu ady tutuşlygyna “saçly”, “depesinde çokul 
gaýýanlar”, “gara saçlylar” diýip düşündirýär.
Abylgazynyň tüwer sözüni “töwerek” diýip düşündirýändiginden 
ugur alyp, onuň “tegelek tagmaly” manysynyň tarapyny tutýanlar hem 
bar, ýöne agzalan orta asyr alymlarynyň işlerinde bu taýpanyň tagmasy 
tegelek däl-de, egrem-bugram çyzyklardan ybarat.
Biz 
tüwer
etnoniminiň asyl köki barada düýbünden başga çaklamany 
orta atmakçy: bu at häzirki türkmen dilinde 
düwün, düwünçek, düwmek 
sözlerinde duş gelýän gadymy 
tüg/düw
sözünden we köplügi aňladýan 
–er
goşulmasyndan bolup, ol “ýygyn”, “topar”, “taýpa” diýen manyny 
aňladýar. Türki etnonimleriniň köpüsiniň hut şu manyda ýüze çykanlygy, 
şeýle-de Reşideddiniň, Ýazyjy-oglunyň we Abylgazynyň tüwer sözüne 
berýän düşündirişleri bu çaklamanyň hakykata laýykdygyny görkezýär, 
çünki bu alymlaryň “toplanmak”, “ýygylmak”, “töwerek” diýen 
düşündirişleri “jem”, “topar” diýen manydakyn üzňe däldir.
TÜMEN
Tekeleriň 
tümen
we 
tümenşagal
atly tireleriniň atlaryndaky 
tümen
sözi gadymy türki dillerde “on müň”, “on müň esger berip biljek il” 
diýen manyny aňladypdyr. Mongollarda uly taýpalara 
ulus
ýa-da 
tümen
diýlip, bu sözleriň manysy edil ýokardaky ýalydyr. Bu ýagdaý tümen 
sözüniň altaý (türki, momgon, tungus-manjur) dilleri üçin umumydygyny 
görkezýär. Günbatar Sibirdäki, Tur derýasynyň boýundaky 
Tümen
(orusça Týumen) şäherine-de şu etrapdaky türki halklaryň (Sibir 
tatarlarynyň)