Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

GAZARÇY
Dänew, Çärjew we Farap raýonlarynda, şeýle-de Buhara welaýatynyň 
Alat, Garaköl we Swerdlow raýonlarynda ýaşaýan salyrlaryň düzüminde 
gazarçy
diýen urugyň adyna duş gelinýär. Biziň çaklamamyza görä, 
bu etnonim 
hazar
diýen türki halkyň adyndan we 
–çy
goşulmasyndan 
durýar. Türkmen etnonimiýasynda -çy,-çi goşulmasy
-ly, -li
ýerine 
ulanylýar we ol degişliligi, ýagny şu iliň haýsy uruga, tirä degişlidigini 
aňladýar (deňeşdiriň: gulanly-gulançy, hywaly-hywaçy we ş. m.).
Hazarlar gunlaryň ýörişlerinden soň Gündogar Ýewropada dörän 
türki dilli halk bolup, olar VII asyryň ortalarynda Hazar kaganlygyny 
(döwletini) döredýärler. Bu döwlet Wolganyň aşak akymlaryny, 
Demirgazyk Kawkazyň gündogar bölegini, VII asyrda bolsa Krymyň köp 
bölegini, Azow deňziň ýakalaryny, şeýle hem Gündogar Ýewropanyň 
Dnepre çenli ýaýylyp ýatan giň sähralaryny eýeleýär. 735-nji ýylda hazar 
goşunlary araplardan ýeňilýär. 895-nji ýylda Gara deňziň Hazarystana 
degişli ýerini peçenegler eýeläp, bu ýerdäki hazarlary Dunaýa (häzirki 
Wengriýa) tarap kowýarlar. X asyryň 60-njy ýyllarynda orus knýazy 
Swýatoslaw Igorýewiç Wolga boýundaky hazarlary derbi-dagyn edýär. 
Netijede, X asyryň aýagynda Hazar döwleti synýar, onuň ilaty bolsa 
çuwaşlaryň, tatarlaryň, şeýle-de Gara deňzi, Kaspi boýlarynda ýaşaýan 
türki we türki däl halklaryň arasyna siňip gidýär. Olaryň bölekleri 

---

97
türkmenleriň düzümine-de aralaşypdyr, çünki Hazar kaganlygy Horezm 
döwleti bilen ýakyn gatnaşykda bolupdyr (bu barada Hydyrili etnonimine 
bagyşlanan makalada-da gürrüň ederis). Şu ýerde türki halklar arasynda 
Kaspi deňziniň Hazar deňzi adynyň ýörgünlidigini hem ýatlalyň (Jeýhun 
bilen bahry-Hazar arasy—Magtymguly). 
Diýmek, gazarçy (ýagny hazarly) diýen etnik at XI asyrda, salyrlaryň 
Maňgyşlak we Balkan etraplarynda ýaşan döwürlerinde dörändir diýip 
çaklamak hakykata ýakyn bolsa gerek. 
GAZAÝAKLY
Rim sifri V-iň ýa-da latyn harpy V-niň iki şahasynyň ortasyndan 
dikligine göni çyzyk çekiň. Ol gumaksy ýerde guşuň (gazyň) basyp 
giden yzyny ýada salar. Şeýle görnüşdäki tagma türki halklar