Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

juwaldar 
(
çowaldar
diýip okamak 
hem mümkin) we häzirki döwürde ulanylýan çowdur görnüşlerinden 
ugur alyp, onuň düýp köküni 
çog (çok)
diýen türki söz bilen 
baglanyşdyrmakçy (
çok
sözi ýemrelileriň çokçy tiresiniň adynda hem 
duş gelýär). Türkmenistandaky Çohpetde (asly Çokpetde), Çokagaç, 
Çokjünewüt ýaly ýer-tut atlarynda çok sözi “gür”, “topbak”, “bir ýerde 
çogdam ösýän” ýaly manylary aňladýar. Häzirki türkmen dilinde çok 
sözi “köpçülik”,”märeke”, “ýygyn” diýen manydadyr, hatda “çopan 
adam çoka (märekä) bolmaz” diýen nakyl hem bar. 
Çog/çok
sözüniň 
gadymy manysy 
çugdumlanmak, çugutmak, çokul
(depede ýa-da 
ýeňsede goýulýan çogdam saç), 
çokaý
(agzy bürülip bir ýere ýygnalýan 
aýakgap), 
çokga
(sakgal), 
çogmak
(topbak) ýaly sözlerde saklanýar.
Diýmek, 
juwaldar/çowdur
diýen etnominiň 
juw/çow
sözleri 
aslynda 
çog/çok/çug
sözünden bolup, ol “ýygyn”, “märeke”, “topar”, 
“il” diýen manyny aňladýar, ol sözüň yzyna goşulan 
–yl, (-yn)
—köplük 
sanyň goşulmasydyr. 
Çowdur, igdir, çandyr
ýaly etnonimler üçin 
umumy bolan 
–dur/-dyr/-dyr
goşulmalarynyň asyl köki näbelli (kem 
işlik goşulmasy däl), ýöne etnonimiýada onuň hem köplügi aňlatmagy 
mümkindir.
ÇOMK, ÇOMALAK, ÇOMAN, ÇOMUR
Salyrlaryň 
çomak
, tekeleriň 
çomalak
we 
çomur
, gökleňleriň, 
ýomutlaryň hem 
çoman
diýen tireleriniň adynda gaýtalanýan 
çom
sözi 
bu atlaryň häzirki dilde ulanylýan sözlerden däl-de, eýsem başga kökden 
döränligine güwä geçýär.
Türki dillerde 
ü-j
(ýigit—jigit, ýyl—jyl, ýegen—jiýen, ýer—jer) 
we 
j—ç
(jaň—çaň, jüňňül—çuňňul) ses gezekleşmeleriniň kanunalaýyk 
fonetik hadysadygyny nazara alyp, biz çom sözüni gadymy ýom (bu 
barada Ýomut makalasyna serediň) sözi bilen bir kökden dörän we türki 
tire-taýpa atlarynda “topar”, “jem”, “ýygyn” ýaly manylary aňladýan söz 
hasaplaýarys. Ol çommalmak, çomak (ýagny ujy uly düwünli, tommakly 
taýak) ýaly sözlerde aýdylana ýakyn manyda ulanylypdyr. Eger şeýle 
bolsa, onda