Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

çigmek, çigin, çigit
sözlerinde saklanyp galan 
çig
sözi bilen baglanyşdyrmakçy. 
Çig, çigin
sözlerinde “düwün”, “topbak”, 
“ýygyn” ýaly manylary aňladýandygyny nazara alsak, 
çig/çik
diýen 

---

238
gadymy etnoniminiň hem şu sözden emele gelmeginiň mümkindigini 
çekinmän aýtmak mümkindir, çünki tire-taýpa atlarynyň aglabasy hut 
“topar, ýygyn, tire” manylaryndaky sözlerden döräpdir.
ÇOWDUR
Iňňän irki eýýamdan tä şu günlere çenli özbaşdak taýpalygyny 
saklap gelýän 5 türkmen taýpasynyň biri çowdurlardyr (beýlekileri 
baýat, salyr, eýmir, ywa taýpalary).
Çimkent gazaklarynyň düzüminde 
şauldyr
diýen urugyň, şu etrapda 
şeýle atdaky demir ýol stansiýasynyň bolmagy çowdurlaryň XI asyra 
çenli Türküstan töwereginde ýaşandygyny görkezýär. Soňra olaryň uly 
topary Maňgyşlaga gelýär. Bozajy diýen çowdur taýpasy bu ýerdäki 
Bozajy ýarym adasynda ornaşýar. XVI—XVII asyrlarda çowdurlaryň 
bir bölegi abdallar we söýünjajylar bilen birlikde Astrahan hem-de 
Stawropol etraplaryna göçýärler, beýleki bir bölegi bolsa Daşhowuz 
welaýatynyň Kalinin hem-de Telman raýonlarynda ornaşýarlar. Çowdur 
taýpasynyň wekilleri Saýatda, Hojambazda, Buhara oblastynyň hem 
Alat we Garaköl raýonlarynda ýaşaýarlar.
Uzak taryhy döwür içinde çowdurlaryň öz içine dürli taýpalary, 
(meselem, abdallary, igdirleri) siňdirişi we köpelip-känelişi ýaly, onuň 
çowdur diýen etnik ady hem dürli fonetik özgerişlere sezewar bolupdyr. 
Meselem, XI asyr alymy Mahmyt Kaşgaryda bu taýpanyň ady 
juwaldar
görnüşinde duş gelýär, bu alym ony 24 türkmen-oguz taýpasynyň 
arasynda 20-nji orunda goýýar. Reşideddiniň işinde 
jawuldur
, Ýazyjy-
oglunda 
çawyndyr
, Abylgazyda 
çawuldur
görnüşlerinde getirilen bu 
etnonim 15-nji orunda bolup, sanalan alymlar ony Oguz hanyň 4-nji 
oglunyň 3-nji neberesinyň ady bilen baglanyşdyrýarlar. Diňe Salar Baba 
çawuldury
Daghanyň 2-nji ogly hasaplap, ony 18-nji orna geçirýär.
Bu alymlaryň etnonime berýän düşündirişi şeýle: Reşideddin: 
“Şerefli (şöhratly), üýni ýaýgyn (ýagny sesi gaty)”; Salar Baba: “Daýym 
(mydam) işi uruş-dawa bolgaý”; Abylgazy: “Şan-şerefli” we “Namysly”.
Häzirki döwrüň alymlary hem çowdur diýen etnonimi orta asyr 
alymlarynyňka meňzeş terzde düşündirýärler. Meselem, türk alymy 
I. Kafesoglu bu babatda “beýik, şöhratly”, çowdur şiwesini öwrenen 
türkmen alymy H.A. Maşakow bolsa “namysjaň, gahryman” ýaly 

---

239
düşündirişleri getirýär.
Biz bu etnonimiň iň gadymy