Baxtiyor mengliyev

 
aholisi  ko‘proq  qishloq  xo‘jaligi  bilan 
shug‘ullanuvchi  aholi  punkti; 
qishloq 
2  –
 
qishloqda  yashovchi 
kishilar (
Qishloq nima deydi?
). 
4)
 
harakat ifodalovchisi bilan uning natijasi yoki unga aloqador 
bo‘lgan jarayon nomlanadi: 
to‘y 
1 –
 
yeb-ichish natijasida nafsni qondirmoq; 
to‘y 
2 – bazm-
tomosha bilan ziyofat berib o‘tkaziladigan marosim. 
5) predmetning nomi bilan shu predmet hosilasi ataladi: 
a) 
til 1
 –
 
og‘iz bo‘shlig‘ida harakatlanuvchi nutq a’zosi; 
til 2
 – 
shu nutq a’zosi harakati natijasida hosil bo‘lgan nutq; 
b) 
Navoiy 
1  –  o‘zbek  mutafakkir  shoiri; 
Navoiy  2 
–  Alisher 
Navoiy asari. 
Кo‘rinadiki,  metonimik  hosila  ma’noning  ayrimi  sof  lisoniy 
mohiyat  kasb  etgan  bo‘lsa,  ayrimi  nutqiy  sathdagina  mavjud. 
Masalan, 
Navoiyni o‘qidim
 gapidagi 
Navoiy 
so‘zi ellipsis natijasida 
158

---

tushib  qolgan 
asar
  so‘zining  ma’nosini  ifodalamoqda  va  u  nutqiy 
tabiatga  ega.  Ammo  keltirilgan 
dasturxon
  2, 
to‘y
  2, 
qog‘oz
  2, 
kumush
 
2-ma’nolari 
lisoniylashgan, 
sememaga 
aylangan 
metonimik ma’no.  
Metonimik  hosila  ma’noning  vujudga  kelishi,  asosan,  lisoniy 
bog‘lanish  emas,  balki  obyektiv  borliq  hodisalari  orasidagi 
nolisoniy aloqadorlik bilan bog‘langan. 
Vazifadoshlik 
–  semema  vujudga  kelishining  asosiy 
yo‘llaridan  biri.  Vazifadoshlik  asosida  semema  vujudga  kelishi 
ham,  metaforada  bo‘lgani  kabi,  o‘xshashlikka  asoslanadi.  Biroq 
metaforada 
tashqi 
ko‘rinishdagi 
o‘xshashlikka  asoslanilsa, 
vazifadoshlikda bajariladigan vazifaning o‘xshashligi asosida yangi 
ma’no  vujudga  keladi.  Masalan,  dastlab  kamonning  paykoni 
o‘q 
deb atalgan. Miltiq kashf etilgach, uning porox to‘ldirilgan pistonli 
gilzasi  ham  paykonniki  kabi  vazifani  bajarganligi  bois 
o‘q
  deb 
ataladi.  Rus  tilidagi 
pero
  (pat)  so‘zi  ham  shunday  ma’noviy 
taraqqiyotga ega. Ma’lum bo‘ladiki, vazifadoshlik asosida vujudga 
kelgan  hosila  ma’no  nafaqat  mustaqil  semema  darajasiga  yetadi, 
balki  o‘ziga  asos  bo‘lgan  bosh,  asosiy  sememadan  ham  ko‘ra 
faollashib,  qo‘llanish  doirasi  kengayib  ketadi.  Masalan,  ilgari 
ko‘mir
  so‘zi  “ko‘mib  yondirish  yo‘li  bilan  o‘tindan  tayyorlangan 
yoqilg‘i”  sememasiga  ega  edi.  Bugungi  kunda  bu  semema 
tarixiylashib, u “yer qatlamida tabiiy yo‘l bilan hosil bo‘lgan qattiq 
va qora rangli yoqilg‘i” hosila sememasi bilan tilimizda yashaydi.