Baxtiyor mengliyev

Gugurt uyni ham isitadi, yong‘in  
chiqarishi ham mumkin 
Disfemizm  (qo‘pol  ifoda)larning  muloqot  xulqini  ifodalovchi 
vosita  sifatidagi  roli  o‘ziga  xos.  “Demokratiya”ning  jadallashuvi 
natijasida, 
qolaversa, 
1948-yil 
10-dekabrda 
BMT 
bosh 
Assambleyasi  tomonidan  inson  huquqlari  Deklaratsiyasida  so‘z 
erkinligi  to‘g‘risidagi  Qonunning  qabul  qilinishi  natijasida  G‘arb 
OAV va boshqa axborot manbalarida disfemizmlardan foydalanish 
ommalashib  ketadi.  Hatto  endilikda  uni  o‘rganish,  tasnif  qilish, 
talqin  va  tahlil  etish  davr  taqozosi  sifatida  qaralmoqda.  Biroq 
disfemizm 
nafaqat 
bo‘yoqsiz, 
betaraf 
ma’noni 
buzish, 
qo‘pollashtirish  bilan,  balki  tabulashtirilgan  mazmunning  o‘zini 
ochiq  ifodalashi  bilan  ham  xarakterlanadi.  Sharq  madaniyatida 
bunday  ifodalardan,  aksariyat  hollarda,  voz  kechiladi.  Masalan, 
“Qur’on  —  maxluqdir"  degan  gap  chiqib,  ixtilof  kuchayib,  hatto 
xalifalar  odamlarni  shu  gapni  aytishga  majburlashgacha  ham 
borishgan. Fitna jarayonida “mashhur ulamolar hammaning oldida 
shu  gapni  aytsa,  keyin  xalq  shunga  ergashadi”  degan  maqsadda 
buyuk  olimlarni  ham  aytishga  majburlashgan  paytlar  bo‘lgan. 
Biroq  Ahmad  ibn  Hanbal  boshliq  ulug‘  olimlar  bunga  ko‘nmay 
turib  olishgan.  Urib-kaltaklab,  qamab,  qiynashsa  ham,  bu  gapni 
aytishmagan.  Shunda  ba’zi  olimlar  bu  gapni  ishora  bilan  aytib, 
vaziyatdan  qutulib  chiqib  ketishgan.  Ularning  ichida  imom 
Shofe’iy  rahmatullohu  alayh  ham  bo‘lgan  ekanlar.  U  kishini 
xalifaning oldiga olib kelib, hammaning oldida shu gapni aytishga 
majburlashganda imom Shofe’iy:  
161

---

–
 
Qo‘lingda turgan narsani aytyapsanmi? – deb so‘raganlar.  
–
 
Ha, shuni, – deyishgan. 
–
 
Ha, u maxluq, – deganlar. 
Shu  javobidan  keyin  u  zotni  tinch  qo‘yishgan.  Aslida  imom 
Shofe’iy  xalifaning  qo‘lida  turgan  qog‘oz  kitobga  ishora  qilganlar 
va maxluq deganda Allohning kalomini emas, balki qog‘ozga chop 
qilingan,  muqovalangan  kitobni  nazarda  tutganlar.  Ko‘rinadiki, 
zakiy  alloma  disfemik  vositadan  unumli  va  mantiqli  foydalanib, 
o‘z e’tiqodiga putur yetkazishdan saqlangan.