Barliq tiri organizmler sirtqi ortaliqtan hár túrli zatlardi alip ózlestiredi,olardi organ hám toqimalardiń duzilisi ushin zárúr materiyal hám energiya deregi sipatinda sarplap,shiǵindi zatlardi sirtqa ajiratip turadi

Ayirim mineral zatlardiń organizmdegi roli

Kalciy hám fosfor.Organizmde kalciy elementiniń payz muǵdari basqa elementlerge salistirǵanda biraz kóp.Organizmde qiyin eriytuǵin(karbonatli, fosforli, shavel kislotali) duzlar formasinda keń tarqalǵan.Organizmdegi kalciydiń 99% i tis hám suyek toqimalariniń quraminda jaylasqan.Qan hám qan plazmasiniń quraminda kalciy ionlari 9-11 mg% ge shekem hám qalǵanlari belok penen birikken boladi.Qan plazmasi quraminda kalciy muǵdariniń azayiwi, orayliq nerv sistemasiniń artiqsha qozǵaliwshańliǵina hám tamir tartiliwina alip keledi.

Ishek diywallari arqali kalciydiń soriliwin hám tiyisli toqimalarda toplaniwin vitamin D táminleydi.Bul vitamin jetispegende kalciydiń soriliwi páseyedi, qanda kalciy azayadi,suyek quraminda kalciydiń esabinan qanda oniń muǵdari normallasadi.Kalciy menen birgelikte fosforli birikpeler suyekten ajiralip shiǵa baslaydi.Suyek quramindaǵi duzlar azayip,olar jumsay baslaydi hám ásirese jas mallarda raxit keselligi payda bola baslaydi.

Suyekte kóbinese tómendegi duzlar boladi:Kalciy karbonat apatit(CaCO₃3Ca₃(PO₄)₂),magniy karbonat-apatit(MgCO₃ 3Ca₃(PO₄)₂, kalciy gidroksid-apatit (Ca(OH)₂Ca₃(PO₄)₂.Fosfor organizmde kalciyge uqsas keń tarqalǵan element.Oniń organizmdegi tiykarǵi massasi kalciy menen birgelite suyek toqimalariniń quraminda boladi.Qalǵan bólegi fosfor kislotasiniń birikpeleri sipatinda fosfatidler hámde nukleyin kislotalariniń quramina kiredi.Fosfor organizmge tiykarinan ortofosfor kislotasiniń duzlari hám organikaliq fosforli efirler formasinda ózlestirilip, keyin hár qiyli organikaliq fosforli birikpeler payda boliwina sarplanadi.

Fosfordiń organizmge soriliwi oniń kalciy menen óz ara qatnasi1:1,5 bolǵanda qolay boliwi aniqlanǵan.Olardiń jaqsi soriliwinda vitamin D xizmet qiladi.

Organizmde fosfordiń jetispewshiliginen hár qiyli kesellik kelip shiǵa bermeydi, lekin kalsiy menen óz ara qatnastiń buziliwi olardiń soriliwina tásir etedi.Sol sebepli kalsiy jetispewshiliginen ibarat kesellikke alip keliwi múmkin.

45rasm

Adam hám haywan organizminen fosfor kislotasiniń duzlari tiykarinan buyrek arqali sidik penen belgili bir muǵdarda juwan ishektiń diywallari arqali shiǵarilip jiberiledi.Aziqliq penen qanǵa sorilatuǵin fosfor tiykarinan anorganikaliq fosfatlar sipatinda sorilip, organizmde uzin almasiw jolin basip ótip hár qiyli organikaliq fosforli birikpelerge aylanǵannan keyin ǵana organizmnen shiǵarilip jiberiledi.