|
Lipidlerdiń sińiwi hám soriliwi
Aziqliqdaġi lipidler tiykarinan uzin shinjirli may kislotalarinan dúzilgen triacilgliceridler.Haywanlarda awqat penen qabil qilinġan triacilgliceridlerdiń kóp bólegi jińishke ishekte asqazan asti beziniń sekreciyasindagi lipaza fermenti tásirinde gidrolitik tarqaladi.Asqazan shiresinde de kúshsiz lipaza aktivligi bar lekin bul lipaza emulsiyalanġan yaġniy júdá mayda tamshilar formasinda suyiqliq ishinde tarqalġan maylarġa tásir qiladi.Bunday formadaġi may sút qurami ndagana bar,asqazanniń ózinde
maylardi emulsiya halatina keltiretuġin shárayat bolmaġanliqtan asqazan lipazasinıń tásiri sheklengen.Ishekte maylardiń emulsiyalaniwi ushin júdá sharayat bar.Birinshiden bul jerde asqazan shiresiniń kislotasi bikorbanat qatnasinda neytrallanadi.Reaksiya nátiyjesinde ajiralip shiġip atirġan uglerod(IV)-oksid awqat botqasiniń as sińiriw shireleri menen jaqsi aralasiwġa imkaniyat tuwdiradi.
Enzim asqazan asti bezinen aktiv emes zimogen prolipaza formasinda ajiratilip jińishke ishekte aktiv lipazaġa aylanadi.
Maylardiń ishekte sińiriliwinde on eki barmaqli ishekkke quyilatuġin ót quramindaġi siltili reaksiya júretuġin ót kislotalardiń duzlari áhmiyetli rol oynaydi.Aktiv lipaza ót kislotalari hám kolipaza dep atalatuġin arnawli belok qatnasnda triacilglicerid tamshilarina birigedi hám shetdegi may kislotalar qaldiqlarinan birewin yaki ekewin gidrolitik tarqaliwin katalizleydi. Nátiyjede erkin may kislotalarin Na+ yaki K+ duzlardiń aralaspasi payda boladi.Bunda triacilgliceridlerdiń bir bólegi tarqalmay qaladi Olar júze soziliwsshańliġin kúshli dárejede páseyttirip ,may tamshilarin mayda bólekshelerge bólip jiberedi hám lipaza fermentiniń tásirin jeńillestiredi.Ót kislotalari steroid strukturaġa iye bolip,toliq toyinġan steon saqiynasi hám bes uglerodli qaptal shaqadan ibarat.Hár túrli organizmde tek quramindaġi OH gruppasindaġi sani hám fazadaġi orninan parqlanatuġin hár túrli ót kislotalariniń aralaspalari ushiraydi. Uliwma ót kislotalariniń hámmesin tábiyatta ushiramaytuġin xolanat kislota duzilisinen ajiratiw múmkin.
Xolanat
Adamlar ótinde tiykarinan tómendegi ót kislotalar ushiraydi xolat kislota 3,7,12-trioksixolanat kislota dezoksixolat kislota 3,12-dioksi xolat kislota,lipoxolat-3-oksixolanat kislota hám xenodezoksixolanat kislota 3,7-dioksixolanat kislota.Bul ót kislotalar erkin halda bolmay,glicin yaki taurin menen birigip qós kislotalar formasinda ót quramina kiredi.Olardiń eń áhmiyetlileri glikoxolat,glikodezoksixolat,tauroxolat hám taurodezoksixolat kislotalar.
Maylar ishekte ót kislotalar tásir etiw sebepli júdá mayda bóleklerden ibarat Bul tarqaliwdiń diametri 0,5 mk den úlken bolmaydi,olar xilomikronlar dep ataladi.Bunday emulsiyaniń jaratiliwi ushin jińishke ishektiń kúshsiz siltili shárayatda may hám ót kislotalardan basqa,xolesterin,erkin may kislotalar hám monogliceridler aralaspasiniń payda boliwi úlken áxmiyetke iye.Maylardıń emulsiyalaniwi olardiń lipazalar tásirinde glicerin hám may kislotalarġa tarqaliwin táminlep ġana qoymay,olardıń xilomikronlar formasinda ishek diywali arqali soriliwina járdem beredi.Payda bolġan tamshilardan ishek kletkalari may kislotalar hám monogliceridlerdi sińirip alip,hám qaytadan triacilgliceridlerdi sintez qiladi.Bul jerde tiykarinan háywanniń sol bir túri ushin specifik qurami awqat penen qabil qilinġan maydan parqlanatuġin maylar payda boladi.Lekin ishek diuwaliniń specifik may sintez qiliw qábileti shegaralanġan hám awqat penen qabil qilinġan maylardiń biraz bólegi ózgermegen formada may depolarinda ushiraydi.May depolari organizmde maylardiń toplaniwi múmkin bolġan jer.Basqa aġza hám toqimalari kletkalari protoplazmasi quramina kiretuġin lipidler joqari specifiklikke iye olardiń quramina hám qásiyetleri awqat maylarina baylanisli emes.
Ishek diywali kletkalarinda maylar biosintezi tómendegi jol menen ótedi dáslep may kislotalardıń aktiv acil KoA ónimleri payda boladi,soń monoacilgliceridler izbe-iz acillenip dáslep di aqirinda trigliceridler payda boladi
Monoacilgliceridler+Acil-Sı-KoA→Diacilglicerid+KoA
Diacilglicerid+Acil-S-KoA→Triacilglicerid+KoA
Birqaq jińishke ishektiń epitelial kletkalarinda monoacilgliceriddi glicerin hám may kislotaġa deyin tarqatatuġin monoglicerid lipaza hám payda bolġan(yaki sorilġan) glicerindi glicerin-3-fosfatqa aulandiriwshi glicerinkinaza fermentleri bar.Maylardıń jińishke ishektiń qan aġimi(cirkulyasiya) ġa soriliwi birdey emes.Maylardiń ishekte soriliwinda may kislotalar menen ót kislotalardiń payda qilġan kompleksleri júdá áhmiyetli.Xolenat kislota dep atalatuġin bul kompleksde suwda erimeytuġin may kislotalardıń ayirim molekulalarin ót kislotalari orap alip eriytuġin halġa keltiredi.Biraq ót kislotalardın muġdari bul procesti táminlew ushin jeterli bolmaġanliqtan xoleinat kislotalar kompleksi soriliwi dawaminda ishek túkleriniń epiteliy kletkalarinda qaytadan óz komponentlerine bólinedi.Erkin may kislotalari qan aġimina ótedi,ajiralip shiaqqan ót kislotalari bolsa qan arqali bauirġa ótkizilip qaytadan ót quramina kiredi.
May kislotalar ót kislota duzlari bolġanda ishek shiresinde gliserin hám fosfat qatnasinda tezirek sorilġannan,soriliwiniń mexanizmleriniń biri ishek shilimshiq perdesiniń júzesinde fosfotidler soriliwi múmkin.Fosfatidler suw menen jaqin qatnasta bolġanliqtan jaqsi soriladi.Toyinġan ham toyinbaġan may kislotalar jińishke ishekten limpaġa sorilip,kókirek joli menen qanġa ótedi.Kelte shinjirli may kislotalar tuwridan tuwri qanġa vena joli menen qan aylanisina quyiladi.Uzin shinjirli may kislotalari acil gliceridler hám xilomikronlar formasinda kókirek joli limpasina sorilip soń qan aġimina ótedi.Soniń ushin mayli awqat jegennen soń limfada hám qan quraminda mayda may tamshilari bolġaninan ilaylanip kórinedi.Tómendegi maylar sińiriliwi dawaminda kókirek joli limpasina sorilip soń qan aġimina ótedi.
Limfada may kislotalardiń Xilomikronlar qurami
Neytal l lipidler 86%
muġdari
Acilgliceridler 82% xolesterin 3%
Fosfolipidler 10% fosfolipidler 8,5%
Xolesterinefirleri 2% belok 5%
Esterifikaciya bolmaġan may kislota 6% uglevod+
Do'stlaringiz bilan baham: | 
