Банкларда молиявий ҳисоб

66,Тижорат банклари томонидан қимматли қоғозлар билан муддатли битимлар (РЕПО,фьючерс ва ҳ.к.) ҳамда бошқа операцияларни амалга ошириш ва уларнинг ҳисоби. (РЕПО битимлари, 10800, 22300, келишувнинг иккинчи қисми, қимматли қоғоз).


O‘zbekiston banklari Markaziy bankdan olingan bosh litsenziyaga muvofiq, fond bozorida operatsiyalarni amalga oshirish huquqiga ega bo‘ladi.
Bank maxsus litsenziya asosida federal qonunlarga muvofiq ravishda qimmatli qog‘ozlar bozorida faoliyat yuritish huquqiga ega. Bank qimmatli qog‘ozlar bozorida o‘z faoliyatini tashkil qilishi uchun litsenziyani qo‘lga kiritish uchun o‘z shtatida har bir operatsiya turi bo‘yicha (kamida) bitta FKSB tomonidan berilgan kvalifikatsiya attestatiga ega bo‘lgan mutaxassis bo‘lishi shart.
REPO operatsiyasi – bu qimmatli qog‘ozlarni keyinchalik yuqoriroq bahoda sotish (sotib olish) majburiyati bilan sotib olish (sotish). REPO shartnomasining birinchi qismida sotuvchi kreditlanadi va ikkinchi qismida pul mablag‘lari egasiga ortig‘i bilan qaytariladi. Qimmatli qog‘ozlar egaligini huquqiy berish ma’lum vaqtga kreditni ta’minlangan qiladi va riskni kamaytiradi.
Haqiqiy REPO va sotuv turidagi REPO qayta sotib olish bilan farqlanadi. Haqiqiy REPO faqatgina tomonlar o‘rtasida REPO bitimini to‘zish to‘g‘risidagi bosh shartnoma bo‘lgandagina to‘ziladi. Bunday shartnomada tomonlarning huquq va majburiyatlarini hamda ular o‘rtasidagi hisob-kitob qoidalari aniq ko‘rsatiladi. Haqiqiy REPOning foizli daromadlari sotish va qaytib sotib olish turidagi REPOnikidan yaqqol farq qiladi.
Banklar mustaqil ravishda investitsiya va savdo portfelini shakllantirish tartibini o‘rnatadi shu bilan birga qimmatli qog‘ozni bir portfeldan ikkinchisiga o‘tkazishni ham.
Odatda qimmatli qog‘ozlar kutilgan daromadni keltirmasa va keltirish kutilmasa, shuningdek u o‘z oldiga qo‘yilgan vazifani bajarib bo‘lsa yoki moliyaviy resurslarni ishlatilishini yaxshiroq yo‘llari paydo bo‘lsa ular sotiladi.
REPO operatsiyalari
Qaytarib sotib olish sharti bilan qimmatli qog‘ozlarni oldi-sotdi bitimidir
Bank repo bitimlarini amalga oshirish orqali korxonalarni moliyalash bo‘yicha katta tajribaga ega. Repo bitimlari bitim tashabbuskorlari uchun moliyalashning tez va optimal turi bo‘lib, kreditlashning alternatividir. Bank emitent va qimmatli qog‘ozlarni likvidligini, korxonani esa mustahkamligini, foyda keltiruvchiligi va to‘lovga layoqatliligini baholaydi. Ushbu operatsiyani amalga oshirishda bank qimmatli qog‘ozlarni bir yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga sotib oladi. Ushbu operatsiyalar bo‘yicha foiz stavkasi, kredit operatsiyalarining bitim amalga oshirilayotgan vaqtdagi foiz stavkasi bilan bir xil bo‘ladi.
Agar birja savdogari oddiygina aktsiyalarni sotib olsa, u muntazam operatsiyani amalga oshiradi: u pul to'laydi va darhol kerakli mahsulotni oladi. Savdo operatsiyalarining boshqa turlari ham mavjud, ular sotuvchi va xaridor zudlik bilan emas, balki juda uzoq kelajakda amalga oshiriladigan etkazib berish narxlari to'g'risida oldindan kelishib oladilar. Bunday bitimlardan biri bu fyuchers shartnomasini tuzishdir.
Fyuchers shartnomasi (fyuchers) - bu ixtisoslashgan birjalarda sotiladigan lotin moliyaviy vosita. Bu shartnomaning bir turi, unga ko'ra sotuvchi asosiy aktivni etkazib berish majburiyatini oladi va xaridor uni kelajakda operatsiya vaqtida belgilangan narx bo'yicha to'lashni o'z zimmasiga oladi.