Bank statistikasi

Ma’lumotlar (svodkalari)ni yig’ish va guruhlashni mazmuni

Statistik kuzatish o’rganilayotgan hodisa to’g’risidagi kqpdan-kqp ma’lumotlarni to’plashga imkon tug’diradi, lekin olingan ma’lumotlarning tarqoo’ligi sababli hodisa to’g’risida umumiy xulosalar chiqarishga imkon bermaydi.
Shuning uchun ham ma’lumotlar bir tizimga solish, qayta ishlash navbatdagi vazifa hisoblanadi. Bu bosqich har qanday statistik tadqiqotning ikkinchi bosqichi bo’lib, statistik kuzatish ma’lumotlarini yig’ish va guruhlash deb yuritiladi.
Statistik izlanishlarning ikkinchi bosqichida yakka hodisalarni (voqealarni) xarakteristkasidan yalpi (umumiy) xarakteristkaga o’tiladi. Buning uchun ma’lumotlar ma’lum guruhlarga yig’ilib, yakuniy ma’lumotlar, ya’ni yig’ish va guruhlash amalga oshiriladi.
Guruhlarga ajiratish – bu asosan guruh belgilariga qarab hodisalarni (ma’lumotlarni) ajratish demakdir. Guruhlashni amalga oshirishda guruhlar soni va intervali anio’lanadi. Masalan, guruh intervali bu belgining maksimal va minimal darajasi O’RTAsidagi farqidir.
Bu quyidagi formula orqali anio’lanadi:
_{i } ^xmax ^{ x}min
n
Guruhlashning ahamiyati shundan iboratki bu turli guruhlarga ajratish va har xil belgilarni o’rganishdan iboratdir.
Bank statistikasida kqp vao’tlarda tarmoo’lar bo’yicha guruh belgilari ishlatiladi. Ma’lumotlar yig’ish guruhlash (boshlang’ich) birlamchi va ikkilamchi turlarga bo’linadi.
Io’tisodiy ishlarda kqp hollarda statistik jadvallar qo’llaniladi. Ular maxsus qoidalarga asosan tuzilib ega va kesimga bo’linadi. Ular quyidagicha bo’ladi:

1. 
   Oddiy
   
2. 
   Murakkab
   
3. 
   Kombinatsiyalashgan.
   

Jadvallarni egasiga qarab uni to’ldirish qoidalari mavjud:

1. 
   jadval uncha katta bo’lmasligi kerak;
   
2. 
   jadval nomi, bo’lagi va o’lchov birligi qo’rsatilishi kerak;
   
3. 
   umumlashtirilgan sonlar anio’ligicha qo’rsatilishi kerak (0,1, 0,01);
   
4. 
   Agarda qandaydir belgi (qo’rsatkich) yo`q bo’lsa (-) bo’lishi mumkin emas (x);
   
5. 
   Jadvalga yana qo’shimcha ma’lumot berilishi mumkin (ma’lumot) manbasi sifatida.
   

Bundan tashqari ma’lumotlar grafik usulda ham qo’rsatish mumkin. Grafiklar asosan dinamikani hisoblashda ishlatiladi. Agarda grafikda ma’lumotlar kqproq aks ettirilsa, bular o’zaro
solishtiriladi. Qo’rsatkichlar x va u qo’larida solishtiriladi. Masalan, milliy daromad va mehnat unumdorligini o`sishi.
Bank statistikasida kqpincha hollarda diagramma tarzida qo’rsatkichlar qiyoslanishi mumkin.
Sektorlar ham katta ahamiyatga ega. Bunda:

Aylana maydoni 100% olinib o’rganilayotgan maydonni %ni 3,6 gradusga kqpaytirish orqali uning gradusi topiladi

Ma’lumotlarni yig’ish (svodkalash) oldindan tuzilgan va tasdio’langan dastur hamda reja asosida amalga oshiriladi. Dasturda ayrim belgilar bo’yicha ajiratilish lozim bo’lgan guruhlar ro’yxati, shu guruhlar uchun hisoblanadigan qo’rsatkichlar tizimi, qaysi hudud chegarasida va ma’muriy tomondan tob’elik jihatidan ma’lumotlarni yig’ish lozimligi kabi masalalar echiladi. Ma’lumotlarni yig’ish (svodkalash) oddiy va murakkab turlarga bo’linadi.
Oddiy svodkalash deganda olingan ma’lumotlarni guruhlarga bo’lmasdan to’plam bo’yicha umumiy yakunlarni chiqarish tushuniladi. Masalan, berilgan jami kreditlarning (qisqa, o’rta va uzoq muddatli) miqdorini hisoblab chiqishning o’zi kifoya. Shuning o’zi oddiy ma’lumotlarni yig’ish hisoblanadi.
Murakkab svodkalash deyilganda ma’lumotlarni dasturda ko’zda tutilgan belgilar asosida ayrim guruhlarga bo’lib o’rganish tushuniladi. Masalan, bank muassasasi tomonidan berilgan kreditlarni qisqa va uzoq muddatli berilganligi.
Statistik guruhlash deb ijtimoiy hodisa va jarayonlarni chuqur, har tomonlama o’rganish maqsadida eng muhim xarakterli belgilar bo’yicha bir xil guruh hamda guruhlarga ajratib o’rganishga aytiladi.
Guruhlash o’rganilayotgan hodisaning o’ziga xos xususiyatini, undagi qonuniyatni anio’lashga imkon beradi. Guruhlash usuli ommaviy to’plamlarda miqdor o’zgarishlaridan sifat o’zgarishlariga o’tish jarayonini anio’lash maqsadida juda keng qo’llaniladi. Masalan, korxonalarni samaradorlik darajasi bo’yicha quyidagi 3-guruhga:

• 
  ilg’or;
  
• 
  o’rta;
  
• 
  qoloq.
  

Katta kichikligiga qo’ra:

• 
  yirik;
  
• 
  o’rta
  
• 
  kichik.
  

Mulkchilik shakliga qo’ra:

• 
  davlat;
  
• 
  jamoa;
  
• 
  xususiy. Kabi guruhlarga bo’lish mumkin.
  

3.