Bank statistikasi

Pul muomilasi statistikasining bank muassalarida tashkil kilish va uning asosiy vazifalari

Pul muomilasini tashkil kilish va boshkarish bank muassasalarining asosiy funktsiyalaridan biri bulib xisoblanadi.

Xozirgi kunga kelib, nakd pul muomilasi: uni aylanishini tashkil kilish va tartibga solish, pulni tulov kobiliyatini mustaxkamlash borasida kuplab muammolar vujudga keldiki, ularni xal kilishda pul muomilasi statistikasini xam uz urni bor.
Umumiy pul massasi tarkibida, nakd pulli pul muomilasini ta’minlashning zaruriy sharti, muomiladagi nakd pul mikdorini aniklash (pul biletlari, ularning tarkibi va tangalar), pul muomilasida muomila xarajatlarini kiskartirishga, pul massasini territorial tartibga taksimlanishini amalga oshirishga karatilgan.
Pulni muomilaga chikarish va pul muomilasini tashkil kilish monopol tarzda Markaziy bank tomonijdan amalga oshiriladi.
Mamlkatda nakd pulli pul aylanishi prognoz rejalar asosida amalga oshiriladi.
Markaziy bank tomonidan tuziladigan (nakd pul muomilasi buyicha) kassa oboroti prognoz rejalari pul muomilasini tashkil kilishning asosiy manbalaridan biri bulib xisoblanadi. Yana shuni xam ta’kidlab utish lozimki, pul muomilasini boshkarishda ma’muriy kumondonlik iktisodiyotidan bizga meros bulib kolgan axoli pul daromadlari va xarajatlari balansidan xam foydalaniladi.
Kassa oboroti prognoz xisob-kitoblariga asoslanib MB pul muomilasini tashkil kiladi va uni boshkarib turadi. Shuning bilan bir katorda xalk xujaligiga kassa xizmati kursatish xujaliklarning kassalaridagi ortikcha nakd pullarni bank kassasiga topshirishni ta’minlash, savdo tushumlarini yigish buyicha inkasatsiyani tashkil kilish, (va bundan tashkari tushumlar: transport, tomoshaxona va boshka tashkilot va muassasalar. Korxona, tashkilot, muassasalarga nakd pul berishlarni xaki, komandirovka, va boshka maksadlar uchun)
Bank muassasalrida amalga oshiriladigan muxim amallardan biri bulib xisoblanadi.
Uz navbatida Markaziy bank pul oborotini yakuniy amallarini ya’ni muomiladan nakd pullarni olish funktsiyasini xam amlaga oshiradiki, bu pulni muomilaga chikarish, tartibga solish va maksadli ishlab ilmiy ustidan nazoratni kuchaytirishga yordam beradi.
Nakd pulni pul oborotini boshkarish, pul muomilasi xolatini operativ kuzatib borishni talab kiladi, shuning uchun statistika aloxida tuman viloyat va ulkalar buyicha nakd pul xarakati buyicha tezlik bilan operativ xisobott olishni ta’minlashi lozim.
Ushbu xisbotga asosan muomilaga chikarishi lozim bulgan pul mikdori yoki muomiladan chikarish lozim bulgan pul mikdori aniklanadi.
Kassa prognoz xisob-kitoblari tuzish pul muomilasida buladigan uzgarishlarni taxlil kilishni talab kiladi. Shuning uchun pul muomilasi statistikasining asosiy vazifalaridan biri bulib, ankd pulli pul oborotini rivojlantirishdagi xolatlarni aniklash, aloxida tuman va mamlakat buyicha pul aylanishini konuniyligini anikdlashga karatilgan. Shu munosabat bilan nakd pulli muomilasini strukturasini aniklash, uning nakd pulsiz xisob-kitoblarini rivojlantirishdagi alokasi, aloxida tulovlarni axoli tomonidan amalga oshirish (jamgarmaga ish xakidan utkazish, sugurta va solik tulovlarini tulash va boshkalar)da muxim axamiyat kasb etadi.
Statistikada asosiy e’tibor nakd pulli aylanish tezltigi, uning dinamikasi va muomiladagi pul massasining strukturasiga karatiladi.
Nakd pulli pul oboroti statistikasi asosiy nazoratni kassa oboroti prognoz xisob-kitoblarni bajarishga karatadi. Yukorida ta’kidlab utilganlardan pul muomilasi statistikasining asosiy vazifalari kelib chikadi:
Bular:

1. 
   Nakd pul muomilasi bilan boglik operatsiyalar statistikasini tashkil kilish.
   
2. 
   Pul muomilasi bilan boglik barcha operatsiyalar tugrisida ma’lumot yigib borishdan iboratdir.
   

Bu vazifalarni bajarishda bank muassasalari MB tomonidan chikarilgan «Uzbekiston respublikasi banklarida statistik xisobotni tashkil etish koidalari» (№386 1999 yil 20 fevral) ga amal kiladilar.

2.