Bank ishi va investitsiyalar

To‘lov talabnomalari bilan hisob – kitoblar 
To‘lov talabnoma xo‘jalik sub’ektlari o‘rtasida to‘lovlarni amalga oshirishda 
qo‘llaniladigan naqd pulsiz hisob – kitoblarning shakli hisoblanadi. O‘zbekiston 
tijorat banklari o‘rtasida to‘lov talabnomalar hisob – kitoblarning qo‘llanilishi juda 
keng tarqalmagan. Buning asosiy sabablaridan biri to‘lov talabnomalar bilan hisob 
– kitoblarda hujjatlarning aylanishi juda ko‘p vaqt oladi va ortiqcha sarf xarajatlar 
talab qiladi.
To‘lov talabnoma – mol sotuvchi tomonidan belgilangan summani bank 
orqali olish haqidagi talabini o‘z ichiga olgan hisob – kitob hujjatidir. 
Talabnomalar asosan akseptli va akseptsiz bo‘lishi mumkin.

---

47 
Akseptli to‘lov talabnomalarda bank avval to‘lovchining mablag‘ni to‘lash 
haqidagi roziligini oladi, so‘ngra to‘lovni amalga oshiradi. Akseptsizda esa avval 
to‘lov amalga oshirilib, so‘ngra mijozga to‘lov hujjatlarini beradi.
Tijorat banklarining yagona vakillik hisobvaraqlariga o‘tishi to‘lov 
talabnomalar bilan amalga oshiriladigan hisob – kitoblarni rasmiylashtirish va 
hujjatlarning aylanish jarayonlarini bir qadar yengillashtirdi. 
Akseptli to‘lov talabnomalar bilan hisob – kitoblar. 
Ta’kidlaganimizdek, 
akseptli to‘lov talabnomalar sotib oluvchining bankiga kelib tushgandan so‘ng, 
bank dastlab to‘lovni amalga oshirish yuzasidan to‘lovchining roziligini oladi. 
Buning uchun bank tomonidan to‘lovchilarga talabnomalarni quyidagicha 
akseptlash muddati o‘rnatiladi: 
– bir shahar ichida joylashgan mijozlar uchun – talabnomalarni bankka kelib 
tushgan kunni hisobga olmagan holda, uch ish kuni; 
– boshqa shaharlarda joylashgan mijozlar uchun talabnomalarni bankka kelib 
tushgan kunni hisobga olmagan holda, besh ish kuni; 
– to‘lovchining asosli iltimosiga ko‘ra 10 kungacha. 
Akseptlash tartibida to‘lanadigan akseptli to‘lov talabnomalar muddatini 
kutayotgan davr davomida to‘lovni kutayotgan hujjatlar kartotekasi (1 – 
kartoteka)da hisobga olib boriladi.
To‘lovchi belgilangan muddatda yozma ravishda unga xizmat qiluvchi bank 
bo‘limiga akseptlashni qisman yoki to‘liq rad qilish huquqiga ega (tovar – material 
qimmatliklarini jo‘natishda, xizmatlar ko‘rsatishda va boshqa holatlarda shartnoma 
shartlariga amal qilinmaganda, shuningdek, qonunchilik hujjatlariga asosan). 
Belgilangan muddatda korxona yozma ravishda akseptlashni rad etmasa, 
talabnoma akseptlangan hisoblanadi. 
Talabnomani akseptlashdan qisman bosh tortganda, to‘lovchi tomonidan 
akseptlangan summa bo‘yicha to‘lovlar amalga oshiriladi. Agar to‘lovchining 
hisobvarag‘ida mablag‘lar bo‘lmaganda akseptli to‘lov talabnomalar 2 – 
kartotekaga joylashtiriladi. 
Bunda bank to‘lovchi tomonidan akseptlashni qisman rad qilinganligi 
to‘g‘risida mahsulot yetkazib beruvchining (mablag‘ oluvchining) bankiga yozma 
ravishda xabar beradi. 
Bank 2 – kartotekadagi hisob – kitob hujjatlari bo‘yicha to‘lovlarni amalga 
oshirishda to‘lovchilarga penya hisoblash va oluvchilar foydasiga o‘tkazish 
huquqiga ega, agar bu bank va mijoz o‘rtasida tuzilgan shartnomada kelishilgan 
bo‘lsa. 
Bank to‘lovchilardan mablag‘larni oluvchilar foydasiga muddati o‘tkazib 
yuborilgan to‘lovlar bo‘yicha har bir kun uchun qonunda belgilangan miqdorda 
penya undiradi. Agar ushbu holat bank va mijoz o‘rtasida hisob – kitob va bank 
xizmatlarini ko‘rsatish bo‘yicha sharotnomada belgilab qo‘yilgan bo‘lsa.
Quyidagi shartli chizmada aksiyadorlik tijorat Agrobankning ikkita bo‘limi 
mijozlarining akseptli to‘lov talabnomalar bilan hisob – kitoblar amalga 
oshirilganda hujjatlar aylanishini shartli misolda ko‘rib chiqamiz. 

---

48