"bank ishi" kafedrasi

banklararo 
kreditlar
va boshqa mablag‘larni kiritish mumkin. Ushbu mablag‘lar qiymati jihatidan 

---

173 
qimmat mablag‘lar bo‘lsada, ular muddati jihatidan nisbatan moliyaviy barqaror 
hisoblanadi. 
Xalqaro bank tajribalari va amaliyotdagi mavjud holatlarning natijasi shuni 
ko‘rsatmoqdaki, tijorat banklari likvidliligini ta’minlashda moliyaviy barqaror 
mablag‘larning ulushi qanchalik yuqori bo‘lsa, ular likvidliligini ta’minlash yuzaidan 
muammolar shunchalik kam bo‘ladi. 
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, kreditlar tarkibida banklararo kreditlarning ulushi 
boshqa kreditlarga nisbatan yuqori salmoqqa ega ekanligi republikamiz banklari o‘rtasida 
resurslarni o‘zoro almashish jarayoni faol darajada amalga oshirilayotganidan dalolat 
beradi. Lekin kreditlarning nisbatan qimmatligi va moliyaviy barqarorligini e’tiborga 
oladigan bo‘lsak, ularni mablag‘lar tarkibidagi ulushini pasayish tendensiyasiga ega 
ekanligini salbiy holat sifatida baholash mumkin. 
Tijorat banklarining depozitsiz manbalari tarkibida markaziy bankdan olingan 
kreditlar hajmining pasayishi, qimmatli qog‘ozlar hisobidan shakillantirilayotgan 
mablag‘lar hajmining keskin darajada pastligi va banklararo kreditlarning salmog‘ini 
pasayishi tendensiyasiga ega ekanligi kabilar salbiy holat sifatida baholanadi. 
Xalqaro bank amaliyotida tijorat banklari resurslari tarkibida Makaziy bankdan 
olingan kreditlarning hajmi yuqori salmoqni tashkil etadi. Markaziy bank tijorat 
banklariga kredit berishdan ko‘zda tutilgan asosiy maqsad, 
birinchidan
, Markaziy bank 
qayta moliyalash instrumenti orqali iqtisodiyotda pul-kredit siyosatini amalga oshiradi, 
ikkinchidan
, tijorat banklarini arzon moliyaviy resurslar bilan ta’minlaydi. 
Ta’kidlash lozimki, Markaziy bankning qayta moliyalash instrumenti (uchyotnaya 
stavka) mamlakatda pul-kredit siyosatining samarali vositasi sifatida foydalanilmayapti. 
Vaholanki, xalqaro bank amaliyotida mamlakatda amalga oshirilayotgan pul-kredit 
instrumentlari ichida ushbu vositadan faol ravishda foydalanadi. 
Tijorat banklari Markaziy bankning qayta moliyalash instrumenti asosida depozitsiz 
resurslarining asosiy qismini shakillantiradi. 
Masalan, Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasi asosida berilgan kreditlar Xitoy, 
Qozog‘iston, Rossiya, Litva, AQSH banklarining jalb qilingan resurslari tarkibida 0,5 
foizdan 8,0 foizgachani tashkil qiladi. 
Tijorat banklarining resurslari tarkibida Markaziy bankning qayta moliyalash 
stavkasi asosida berilayotgan mablag‘lari arzon moliyaviy manba bo‘lib, tijorat banklari 
ushbu resurslarni mumkin qadar ko‘proq jalb etishga ishtiyoqman bo‘lishadi. CHunki 
tijoart banklari tomonidan aktiv operatsilarga joylashtirilgan ushbu mablag‘larning 
foydalilik darajasi yuqori bo‘lishi bilan birga banklar uchun nisbatan moliyaviy barqaror 
manba hisoblanadi. 
Respublikamiz tijorat banklari resurslari tarkibida ushbu manba hisobidan 
shakillantirilayotgan mablag‘larning amaliyotdagi holatini tahlili natijasida bu manbadan 
foydalanish imkoniyati barcha banklar uchun ham bir hilda emasligini guvohi bo‘ldik. 
YUqoridagi jadval ma’lumotlariga murojat qiladigan bo‘lsak, Markaziy bankdan olingan 
mablag‘larning ulushi 2011 yilda “0” foizni tashkil etgan bo‘lsa, bu ko‘rsatgich 2015 yilga 
qadar o‘zgarishsiz qolgan. Bu mablag‘lar ham asosan, TIF milliy bankiga hukumat 
kafolati ostida 2010 yilga qadar olingan horijiy kreditlarni qoplashga berilgan. 

---

174 
Banklararo bozorda qo‘yilmalar hajmi banklarning katta kichikligiga bog‘liq 
bo‘ladi. Ushbu bozor sektorining hajmi kichik banklar operatsiyalari bilan teng bo‘ladi. 
Biz bu holatni quydagi jadval asosida ko‘rib chiqamiz.