Baliq kasalliklari fanidan ma’ruzalar to’plami termiz- 2021

Yuqumli bo’lmagan kasalliklar tashqi muhitning kuchli o’zgarishi natijasida yoki moddalar almashinuvi buzilishi natijasida sodir bo’ladi.

Yuqumli kasalliklar asosan bakteriyalar, viruslar, zamburug’lar, suv o’tlari ta’sirida va invazion- umurtqasiz hayvonlar ishtirokida paydo bo’ladi. Hovuz xo’jaligida paydo bo’ladigan yuqumli kasalliklarning asosiy sababi bu eng avval tig’iz baliq o’tkazish bilan bog’liq. SHu jumladan qo’shimcha oziqlantirish, hovuzni o’g’itlash va suv olish xavasining maydoni bilan (otstoynik) ham bog’liq. Bundan boshqa baliqlar polikulьturasi kabi omillar keskin ravishda tashqi muhit faktorlarni o’zgartiradi va kasallik paydo bo’lish havfini namoyon qiladi. Buning natijasida moddalar almashinuvining buzilishi sodir bo’lib, yuqumli bo’lmagan kasalliklar paydo bo’ladi.

Baliqlarning turli xil kasalliklarga beriluvchanligi, parazitlarga yem bo’lishi asosan tashqi faktorlar (mavsum, areal, parazit ) va organizm holatining yomonlashuvi, baliq turi va yoshiga bog’liq. Baliqlarning kasallanishi ham immunitetga bog’liq. Ba’zi bir baliqlar barcha parazitlarga o’lja ob’ekti bo’lmaydi. Demak, xar bir tur baliqning o’ziga hos paraziti, kasalligi bo’ladi. SHu bilan bir qatorda, baliqlar ba’zi bir kasalliklarga nisbatan chidamliylik xususiyatiga ega. Masalan, krasnuxa (qizilcha) yuqumli kasalligiga nisbatan kumushtovon, karasь chidamli bo’ladi, huddi shunday xususiyatga oq amur ham ega. Qolgan baliqlar – qarp, zog’ara, lesh yuqumli kasalliklarga beriluvchan bo’ladi. Baliqlarning kasalliklarga beriluvchanligi ularning yoshiga ham bog’liq va bu kasallik "Yosh davr" kasalligi deyiladi. "Yosh davr" kasalligi faqat malьki, molod va segoletkalik (bir yoshli baliqlar) davrlarga xos. Yoshi katta baliqlarga xos kasalliklar ham uchraydi. Baliq chavoqlari va uvildiriqlari parazitlardan erkin bo’ladi yoki ularda bunday kamchiliklar nihoyatda kam uchraydi. SHuning uchun ham sanitariya va gigiena nuqtai nazaridan iqlimlashtiraladigan baliqlarni iloji boricha uvildiriq davrida yoki chavoqlik davrida amalga oshirilsa yaxshi natija beradi. Baliq yoshining kattalashuvi bilan bir qatorda uning pazitlari ham ko’payadi .

Baliqlarda parzitlarning almashinuvi yoshga bog’liqligi bilan birgalikda ozuqa xarakterining o’zgarishi bilan ham bog’liq. Barcha baliqlar ekzogen oziqlanishining I-V rivojlanish etaplarida zooplakton bilan oziqlanadi. SHu sababli tsikloplar ko’pchilik parazitlarning tarqalishiga sabab bo’ladi. TSikloplarning ko’pchiligi ( Cyclops Vicinus) asosiy yoki oraliq ho’jayin hisoblanadi. Baliq chavoqlari asta- sekinlik bilan, zoobentos bilan oziqlanishga o’tadi. Endi tsiklop bilan yuqadigan kasallik kamayib, oligoxetalar (kam qilli chuvalchanglar) orqali yuqadigan parazitlar paydo bo’ladi. Yumaloq chuvalchanglar, tasmasimon chuvalchanglar orqali baliqlar zararlanadi. Baliq parazitlarining tarqalishi asosan baliqxo’r qushlar orqali amalga oshiriladi (baklan, tsaplya, chayka, pelikan va boshqalar).

Baliq parazitlarining biologik xususiyatlaridan biri ularning mavsumiy zararlanishidir. Kasallikni qo’zg’atuvchi organizmlar asosan suv harorati ko’tarilganda (30-31⁰S) avj oladi va darhol keng tarqaladi. SHuning uchun ham yozda eng hafli parazitlar-so’rg’ichlilardan daktilogiros keng tarqaladi. Buning rivojlanishi uchun suv harorati 28-30⁰S bo’lishi kerak. Ba’zan bu parazitlar qish paytida ham suv harorati 5-7⁰S bo’lganda ham rivojlanadi. Infuzoriyalar tipiga mansub xilodonella kabi parazitlarning turlari baliqlarda qish paytida rivojlanib, baliqchilikka katta zarar yetkazadi. Baliqlarning kasallanishi yoki parazitlarga yo’liqishi bu baliqchilik xo’jaliklarda qo’yiladigan sanitariya –gigiena holatining yomonlashuvi natijasidadir. Xo’jalik rahbarlarining o’z kasbiga nisbatan ma’suliyatsizlik bilan qarashi, hovuzlarning biologik holatini yomonlashuviga olib keladi, natijada turli xil kasalliklar va ularning keltirib chiqaradigan parazitlar ko’payib boradi.

Baliqlarning kasallik va parazitlarga yo’liqishiga sabab ularni iqlimlashtirish bo’lishi ham mumkin. Baliqlarning bir hovuzdan ikkinchi hovuzlarga ko’chirish parazitofaunani kamaytiradi. SHu bilan birgalikda ko’paytirib yuborilishi ham mumkin.