Baktria press

118
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА ДАВЛАТ ХИЗМАТИНИ ИСЛОҲ ЭТИШНИНГ ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАРИ
М
устақиллик биз учун бошқа кўплаб ҳаётий муҳим соҳалардаги каби олий таълим тизимида ҳам туб 
ислоҳотларга йўл очди. Таълим соҳасидаги давлат сиёсатининг ҳуқуқий асосини, қонун ва қонуности 
ҳужжатларини ишлаб чиқиш ва тадбиқ этишга собиқ иттифоқ таркибида бўлган республикалар орасида 
биринчилардан бўлиб эътибор қаратилди. Жумладан, Ўзбекистон Республикасининг Олий Кенгаши 1992 йил 2 
июлда “Таълим тўғрисида”ги Қонуннинг тасдиқланиши ҳамда шу йили қабул қилинган бош қомусимизда ҳам таълим 
соҳасидаги давлат сиёсати ўз ифодасини топганлиги бунга мисол бўла олади. Республикамиз Президенти И. А. 
Каримов таъкидлагинидек, “Ватанимиз келажаги ислоҳотларнинг тақдири ва уларнинг натижалари, халқимизнинг 
билим даражаси давр талабига ва тарраққиётига қанчалик мослигига, қандай мутахассислар етказиб бериб, 
ўрнимизни эгаллашларига боғликдир”.
Шунингдек, 1997 йил 29 агустда қабул қилинган “Таълим тўғрисида”ги ва “Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури”нинг 
ҳаётга изчил татбиқ этилиши натижасида республикамиз олий таълим тизимида муҳим ижобий янгиланишлар 
юз берди ва бу жараён ҳозир ҳам давом этмоқда. Шу билан бирга олий таълим тизимини ҳам ривожлантириш, 
мамлакатнинг истиқболдаги тараққиёти белгилаб, юксак маънавий-маърифий сифатларга эга бўлган, мустақил 
фикрлаш қобилиятига ҳамда жамиятнинг илмий-техникавий, ижтимоий-иқтисодий ва маданий ривожини таъминлашга 
қодир юқори малакали рақобатбардош кадрлар етиштириш бугунги кунда муҳим аҳамият касб этади. Яна шуни ҳам 
айтиб ўтиш керакки ҳар қандай мамлакат ривожланиш босқичида малакали мутахассислар ва салоҳиятли кардларга 
таяниши ва бу тизимни самарали ҳал этиш салмоғи олий таълим тизими зиммасига тушиши муҳим аҳамият касб 
этади.
Юртбошимиз таъкитлаганларидек “...таълим-тарбия масаласига давлат сиёсатининг устувор йуналиши сифатида 
ёндашмокдамиз. Кадрлар тайёрлаш ҳақида қабул қилинган Миллий дастур ҳам моҳият эътибори билан шу мақсадни 
амалга оширишга қаратилган”
1
. Вахоланки, бу тизимли устувор вазифаларни амалга ошириш учун олий таълим 
муассасаларининг фаолиятини такомиллаштиришни тақозо этади. 
Ўзбекистон Республикасида олий таълим тизимида давлат хизматини ҳуқуқий тартибга солиш масалалари ҳам 
бир қатор меъёрий хуқуқий ҳужжатларда акс этган. Жумладан, “Олий таълим тўғрисида”ги Низом, “Ўзбекистон 
Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тўғрисида”ги Низом (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар 
Маҳкамасининг 20.07.2004 йилдаги 341-сон Қарорига 3-илова), “Давлат олий таълим муассасасининг намунавий 
Устави” (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 01.07.2010 йилдаги 257-сонли 
бўйруғига илова), “Олий таълим муассасасининг факултети тўғрисида”ги Низом ҳамда “Олий таълим муассасасининг 
Таълим тизимида давлат хизматини 
такомиллаштириш орқали илмий 
тадқиқот ишларининг амалий 
самардорлигига эришиш йўллари
Ўзбекистон Республикаси Давлат 
бошқаруви академияси тингловчиси Б.Саттаров
1 
Каримов И.А. Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. Асарлар 7-жилд. –Тошкент. Ўзбекистон, 1999. 246-бет

---

119
кафедралари тўғрисида”ги Низом (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 03.12.2011 
йилдаги 487-сонли бўйруғига илова) ва бошқалар шулар жумласидандир. Айнан бу тизимнинг самарали фаолияти, 
бошқарилиш механизми ҳам муҳим омиллардан бири ҳисобланади. Хусусан, тизимдаги кадрлар ротацияси соҳа 
маданиятини белгилаб беради. Ташкилотнинг маданияти, асосан, таъизимдаги бошқарув ҳолати, кадрлар ва уларнинг 
фаолияти орқали эътироф этилади. Бу эса ўз навбатида олий талим тизимида кадрларнинг илмий ишларларнинг 
амалий самарадорлигини ошириш вазифасини юклайди.
Олий таълим тизимидаги ташкилотнинг имижида ўз мақсад ва вазифаларига эришишда, асосан, эътибор, қаратиш 
керак бўлган “Кадрлар сиёсати”, умуман олганда “ташкилотнинг стратегик ривожланиши ва миссиясини ҳисобга 
олган ҳолда ўзгариб бораётган бозор талабларига ўз вақтида мослашиш қобилиятига эга бўлган масъулиятли, юқори 
малакали уюшган жамоани тузиш мақсадида кадрлар салоҳиятини ривожлантириш, сақлаш ва мустаҳкамлашга 
йўналтирилган мақсад, вазифани ишлаб чиқишнинг ташкилий механизми, шакли, усул ва тамойиллари 
йиғиндисидир”
2
. Ташкилотдаги кадрларни бошқариш технологиясининг кенг миқёсдаги функцияларидан бири – 
ходимларни ишга ёллаш, уларни танлаш ҳамда жой-жойига қўйишдан иборат
3
. Кадрлар сиёсатини амалга ошириш 
механизми “ташкилотнинг персоналга бўлган талабини қондириш, кадрлар муаммосини ечиш мақсадидаги ташкилий, 
маъмурий, ижтимоий, иқтисодий ва бошқа тадбирлар меъёри ҳамда режалар тизимидир”
4
. Кадрлар сиёсатида бир 
қатор йўналишга амалий эътибор қаратишни тақозо этиб, жумладан улар саралаб олиш, хусусан, муносиб номзодни 
танлаш ва кадрлар захирасини яратиштидир. Пировардида кадрларни бошқарув тузилмасидаги ўрнини тўғри 
белгилаш. Чунончи кадрларни тарбиялаш, уларнинг илмий салоҳияти самарадорлигини ошириш. Биз кўриб чиқаётган 
олий таълим тизимида ҳам ҳали ўз ечимини топмаган муоммолар мавжуд. Бундай муаммоларни бартараф этиш 
мақсадида тизимдаги меъёрий ҳуқуқий ҳужжатларни етарли даражада шакллантириш талаб этилади. Хусусан, ушбу 
муассасалар фаолиятини ташкил этиш ва бошқаришдаги асосий ҳужжатлардан бири Олий таълим муассасасининг 
Устави ҳисобланади. Ушбду уставга кўра, Олий таълим муассасаси таркибида фаолият олиб борадиган кадрларга 
изоҳ бериб ўтилган. Олий таълим муассасасига ректор бошчилик қилади, у Ўзбекистон Республикаси Президентнинг 
1992 йил 9 март 137-ф фармойишида белгиланган тартиб асосида тайинланади
5
.
“Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1992 йил 9 март Ф-137-сонли фармойишига мувофиқ, олий таълим 
муассасасининг проректори ректор тавсиясига кўра __(ОТМ буйсунадиган вазирлик ёки идоранинг номи)___ 
раҳбари томонидан Ўзбекистон Республикаси Президенти девони билан келишилган ҳолда тайинланади”
6
, деб 
кўрсатилган. Факультет деканининг асосий функциялари, ҳуқуқ ва мажбуриятлари Ўзбекистон Республикаси Олий 
ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2011 йил 3 декабрдаги 487-сонли буйруғи билан тасдиқланган “Олий таълим 
муассасасининг факултети тўғрисидаги Низом”
7
да батафсил ёритилганлигини кўришимиз мумкин. Хусусан, “Факультет 
ишига раҳбарликни факультет декани амалга оширади. Факультет декани, Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги 
билан келишилган ҳолда, олий таълим муассасаси ректори томонидан фан доктори, профессор ёки фан номзоди, 
доцентлар сафидан 5 йил муддатга тайинланади. Декан лавозими мустақил штат лавозими ҳисобланади ва уни 
ўриндошлик тартибида эгаллашга рухсат этилмайди”
8
.
Ривожланган хорижий мамлакатлар, Германия ва Япония мисолида давлат хизматчиси сифатида олий таълим 
муассасалари профессор-ўқитувчиларини кўришимиз мумкин. Уларнинг лавозимларининг оширилиши конкурс 
асосидаги имтиҳондан ўтиш орқали бажарилади
9
.
Ўзбекистон Республикасида эса Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги ва Молия вазирлигининг 
“Ходимлар сонини тартибга солиш ва бошқарув таркибини таъминлаш учун харажатларни мақбуллаш бўйича 
норматив ҳужжатларни тасдиқлаш тўғрисида”ги Қарорига асосан Ўзбекистон Республикасида Олий ўқув юртлари 
2 
Владимиров А.И. О кадровой политике в вузе. – Москва. ООО «Издательский дом Недра», 2011. – С.4. 
3 
Владимиров А.И. О кадровой политике в вузе. – Москва. ООО «Издательский дом Недра», 2011. – С.7.
4 
Дятлов В.А. Актуальные вопросы управления персоналом. – Москва., 2001. – С.6. 
5 
Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 01.07.2010 йилдаги 257-сонли бўйруғи билан тасдиқланган “Давлат олий таълим муассасасининг намунавий Устави”. 38-
банд.
6 
Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 01.07.2010 йилдаги 257-сонли бўйруғи билан тасдиқланган “Давлат олий таълим муассасасининг намунавий Устави”. 20-
банд.
7 
Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 03.12.2011 йилдаги 487-сонли бўйруғи.
8 
Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 03.12.2011 йилдаги 487-сонли бўйруғига илова. “Олий таълим муассасасининг факултети тўғрисидаги Низом”. 6-банд.
9 
Зенков М.Ю. Зарубежный опыт управления: Государственная служба: Учебное пособие. — Новосибирск: НГАУ, 2004.— С.32.
АЛОҲИДА СОҲАЛАРДА ДАВЛАТ ХИЗМАТИНИ ТАРТИБГА СОЛИШНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ

---