Baktria press Тошкент 2013 Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Тараққиёт Дастури

124. Менинг иш сменам 12 соат давом этади. Мен ёзгача пул йиғиб, қаллиғим 
билан денгизга бормоқчи эдим. Бошлиқдан менга иш вақтидан ташқари яна 
қўшимча иш ажратишини сўраганимда у мени рад этди. Агар мен бундай ишни 
ўзим хоҳлаган бўлсам ҳам, иш берувчи томонидан рад қилиниши қонунга зид 
ҳисобланадими?
Йўқ, ҳисобланмайди. Иш вақтидан ташқари иш фақатгина ходимнинг розилиги 
билан қўлланилиши мумкинлигига қарамай, Меҳнат кодексининг 124-моддасига 
мувофиқ иш сменасининг муддати ўн икки соатдан иборат бўлганда, шунингдек 
меҳнат шароити ўта оғир ва ўта зарарли ишларда иш вақтидан ташқари ишларга 
йўл қўйилмайди.
125. Мен электростанцияда ишлайман ва иш вақтидан ташқари иш соатига 
рози бўлдим. Иш вақтидан ташқари ишнинг давомийлиги чегараси қанча?
Меҳнат кодексининг 125-моддасига мувофиқ, иш вақтидан ташқари ишнинг 
муддати ҳар бир ходим учун сурункасига икки кун давомида тўрт соатдан (меҳнат 
шароити оғир ва зарарли ишларда — бир кунда икки соатдан) ва йилига бир 
юз йигирма соатдан ортиқ бўлмаслиги лозим.
126. Раҳбаримиз биздан бир неча маротаба ишдан кейин қолишни ва иш вақти
-
дан ташқари ишлашни сўради. Ойнинг охирида эса ишдан ташқари ишлаганлик 
вақти ҳар доим ҳам ҳисобга олинмаяпти. Иш берувчи ишдан ташқари ишнинг 
ҳисоботини ўзимиз олиб боришимиз кераклигини айтди. Бу тўғрими?
Нотўғри, Меҳнат кодексининг 125-моддасига мувофиқ, иш берувчи ҳар бир 
ходимнинг ҳақиқатда ишлаган иш вақтини, шу жумладан иш вақтидан ташқари 
ишлаган вақтини ўз вақтида аниқ ҳисобга олиб бориши шарт. Хисобга олиб 
бориш хар хил усулда белгиланган булиши мумкин. Буни ички мехнат тартиб 
коидаларида белгилаш лозим. Масалан, корхонага турникет кўйилиб, элек-
трон кириш-чикиш тартибини ёки журнал юритиш, табель юритиш ва бошка 
усулларни жорий килиш оркали ходимларни хакикатда ишлаган вақтининг 
хисоби юритилади.

---

64
7-БОБ
ДАМ ОЛИШ ВАҚТИ
127. Менинг ёшим 18 да. Илгари ишламаганман. Кейинги ҳафтадан банкда 
ишлашни бошлайман. Илтимос, айтингчи, иш куни пайти менга танаффус 
ажратиладими?
Албатта. Меҳнат кодексининг 127-моддасига кўра, ходимга иш куни (смена) 
давомида дам олиш ва овқатланиш учун танаффус берилиши керак, бу танаффус 
иш вақтига киритилмайди.
Танаффус бериш вақти ва унинг аниқ муддати ички меҳнат тартиби қоидала-
рида, смена графикларида ёки ходим билан иш берувчи ўртасидаги келишувга 
биноан белгилаб қўйилади. Шунинг учун, ишдаги жамоангиз билан маслаҳатла-
шиб, банкда тушлик неча маротаба ва қанча вақтга берилиши ҳақида қизиқиб 
кўринг. Бундан ташқари, меҳнат тўғрисидаги қонунлар ва бошқа норматив 
ҳужжатлар билан иш куни (смена) давомида бошқа танаффуслар ҳам белгилаб 
қўйилиши мумкинлиги сабабли, танаффуснинг яна бошқа турлари борлиги 
ҳақида ҳам қизиқиб кўринг.
128. Мени ишда соат 21 гача ушлаб қолиб, кейинги куни эса соат 8-00 да ишда 
бўлишимни талаб қилишлари мумкинми?
Йўқ, мумкин эмас. Меҳнат кодексининг 128-моддасига мувофиқ, ишнинг 
тугаши билан кейинги куни (сменада) иш бошланиши ўртасидаги кундалик дам 
олиш вақтининг муддати ўн икки соатдан кам бўлиши мумкин эмас.
129. Менга ҳар доим душанба куни ишга чиқиш қийинчилик туғдиради. Шунинг 
учун, якшанба куни ишлаб, душанбада дам олишим мумкинми?
Доимий равишда мумкин эмас. Меҳнат кодексининг 129-моддасига мувофиқ, 
беш кунлик иш ҳафтасида ходимларга ҳафтада иккита дам олиш куни, олти 
кунлик иш ҳафтасида эса, битта дам олиш куни берилади.
Умумий дам олиш куни якшанбадир.
130. Бизнинг типографиямиз катта ва шошилинч буюртма қабул қилди. 
Бошлиғимиз ҳаммани якшанба куни ҳам ишга чиқишга мажбурлади. Лекин,