Baktria press Тошкент 2013 Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Тараққиёт Дастури

52. Ишга қабул қилиш пайтида кадрлар бўлимида менга меҳнат шартномасини 
имзолаш учун беришди, лекин у бир нусхада тузилган экан ва менга унинг 
нусхасини беришмади. Кадрлар бўлими ходимининг хатти-ҳаракати тўғрими?
Йўқ, нотўғри. Меҳнат кодексининг 74-моддаси 3-чи қисмига кўра, меҳнат 
шартномаси бир хил кучга эга бўлган камида икки нусхада тузилади ва ҳар бир 
тарафга сақлаш учун топширилади.
53. Мен халқаро ташкилотда ишлайман. У ердаги маошим ва бошқа шароит
-
лар мени қониқтиради, лекин кадрлар бўлимида бизга меҳнат дафтарчаси 
юритилмаслигини айтишди. Бу тўғрими?
Ушбу ҳолатда сизнинг иш берувчингиз ноҳақ ва у Ўзбекистон Республикаси меҳнат 
қонунчилигини бузмоқда. Хусусан, Меҳнат кодексининг 81-моддаси 2-чи қисмига 
кўра, иш берувчи корхонада беш кундан ортиқ ишлаган барча ходимларга меҳнат 
дафтарчасини тутиши шарт, ўриндошлик асосида ишловчилар бундан мустасно.
Ҳудди шундай иш берувчи Адлия вазирлигидан рўйхатдан 29.01.1998 йилда 
ўтган 402-сонли «Меҳнат дафтарчасини юритиш тартиби тўғрисида»ги йўриқнома 
талабларига зид харакат қилмоқда. Бу борада Давлат меҳнат хуқуқ инспекторларига 
мурожаат этиш жоиз. (Давлат меҳнат ҳуқуқ инспекторларининг ишонч телефон 
рақамлари 120 бетда кўрсатилган).*
54. Мен пудрат шартномаси бўйича деярли бир йилдан бери ишлаяпман. 
Эрталаб 9 дан кеч соат 6 гача ишлаймай. Ҳозир корхонамиз қайта ташкил 
этилаяпти ва келаси йилдан мени корхонанинг янги тузилмасига меҳнат 
шартномаси асосида ишга ўтишга таклиф қилишаяпти. Мен 15 январдан 
25 январгача хорижга сафарга боришни режалаштириб қўйган эдим, янги иш 
берувчи менга бўш иш ўрнини мен учун 1 февралга қадар ушлаб туришини айтди. 
Мен ўзимни бирор бир йўл билан эҳтиётлаб қўйсам бўладими. Муддатидан 
аввалги мажбуриятларнинг қандай шакллари бор?
Ҳа, сиз меҳнат шартномасини маълум бир муддатга қадар олдиндан тузиб 
қўйишингиз мумкин, бунга қонунчиликда ҳеч қандай чеклов йўқ. Шу сабабли, 
сиз иш берувчи билан меҳнат муносабатларининг бошланиш муддатларини, 
масалан 1 феврални, кўрсатиб меҳнат шартномасини тузишингиз мумкин. 
Бундан ташқари, бошқа йўли ҳам бор. Сиз янги йилдан меҳнат шартномасини 
расмийлаштириб олиб, иш берувчи билан келишган ҳолда 15 январдан ўз 
ҳисобингиздан таътилга чиқишингиз мумкин. Меҳнат кодексининг 83-моддасига 
кўра, қонун ҳужжатларига мувофиқ тузилган меҳнат шартномаси у имзоланган 

---

31
5-БОБ
пайтдан бошлаб кучга киради. Сиз ходим сифатида шартномада белгилаб 
қўйилган кундан бошлаб ўзингизнинг меҳнат вазифаларингизни бажаришга 
киришишингиз лозим бўлади.
55. Тиббий текширувдан ўтганимдан кейин мени ишга қабул қилишди ва меҳнат 
шартномасини тузишди. Уйга қайтиб келгач, мен меҳнат шартномасида 
ишнинг бошланиш куни кўрсатилмаганлигини кўрдим. Мен эртадан ишга 
чиқсам бўладими ёки аввал меҳнат шартномасини қайта тузиш керакми?
Сиз ишга чиқишингиз лозим. Меҳнат кодексининг 83-моддаси 2-чи қисмига 
кўра, агар меҳнат шартномасида ишнинг бошланиш куни ҳақида шартлашил-
маган бўлса, ходим меҳнат шартномаси имзоланган иш кунининг (сменанинг) 
эртасидан кечикмай ишга тушмоғи лозим.
56. Мен 14 ёшдаман ва саккизинчи синфда ўқийман. Дарслар соат бирда тамом 
бўлади ва ота-онамга оғирлигим тушмаслиги ҳамда ўзимнинг даромадим 
бўлиши учун куннинг иккинчи ярмида ишлашни хоҳлаяпман. Мен ишга жойла
-
шишга ҳаққим борми? Бу учун ота-онамнинг розилиги керакми?
Афсуски ҳақ
қ
ингиз йўқ. Меҳнат кодексининг 77-моддасига кўра, ишга қабул 
қилишга ўн олти ёшдан йўл қўйилади. Бунга кўра, сиз ўн олти ёшга тўлганингиздан 
кейин мустақил равишда бошқаларнинг рухсатисиз ишга киришга ҳаққингиз бўлади.
Бироқ, бир йилдан кейин сизда ишга жойлашиш имкони пайдо бўлади. Меҳнат 
кодекси 77-моддасининг 2-чи қисми умумий қоидадан истисно ҳолатини назарда 
тутиб, ўн беш ёшга тўлган ўсмирларни ишга қабул қилиш имкониятини назарда 
тутади. Бунга фақат қуйидаги шартларга риоя қилинганда йўл қўйилади:
#
сиз умумтаълим мактаблари, ўрта махсус, касб-ҳунар таълим муассасалари-
нинг ўқувчиси бўлишингиз;
#
сизнинг соғлиғингиз ҳамда маънавий ва ахлоқий камол топишингизга зиён 
етказмайдиган енгил ишга қабул қилинишингиз;
#
сиз қабул қининаётган иш таълим олиш жараёнини бузмайдиган бўлиши 
ва ўқишдан бўш вақтида бажарилиши;
#
ота-онангиздан бирининг ёзма розилиги бўлиши лозим.
Шуни таъкидлаш керакки, ўн беш ёшлик ўсмирни ишга қабул қилиш фақат 
юқорида санаб ўтилган шартларнинг барчасига риоя қилинганда қонуний ҳисобла-
нади. Ўзбекистон Республикаси қонунчилигининг ушбу қоидалари мамлакатимиз 
ратификация қилган Халқаро меҳнат ташкилотининг (ХМТ) «Ишга қабул қилиш 
учун энг кичик ёш тўғрисида»ги 138-сонли ҳамда «Болалар меҳнатининг оғир 
шаклларини тақиқлаш ва йўқ қилишга доир шошилинч чоралар тўғрисида»ги 
182-сонли Конвенциялари билан узвий боғлиқ.

---

32
5-БОБ