Bakalavrlari uchun o‘qiladigan birinchi maxsus kursdir

 
 
 
 
 
 
Sinov savollari 
 
1. O‘rta Osiyoda sug`orma dehqonchilik qachondan boshlab rivojlangan 
?
2. O
‘
zbekistonning qaysi viloyatlarida qadimgi sug
‘
orish tarmoqlari 
qurilgan ? 
3. O
‘
rta Osiyoda uyg
‘
onish davrida yashagan buyuk allomalar va 
ularning gidrologiya faniga qo`shgan hissalarini eslang.
4. O
‘
zbekiston daryolarida qaysi davrdan boshlab muntazam gidrologik 
kuzatishlar o
‘
tkaziladi ? 
5. Keyingi yillarda olib borilgan gidrologik tadqiqotlarni ta
‘
riflab bering.
Tabiatda suvning aylanishi 
Mavzuning maqsadi talabalarni tabiatda modda va energiyaning 
saqlanish qonunini aks ettiruvchi Yer sharida suvning aylanishi turlari va suv 

---

muvozanati tenglamalari bilan tanishtirishga qaratilgan. Shuningdek, mavzuda 
Yer kurrasining alohida qismlari uchun suv muvozanati tenglamalarini tuzish 
usullari yoritilgan. 
Yer sirtining okeanlar va dengizlar suvlari bilan qoplangan yuzasi 
umumiy nom bilan Dunyo okeani deb ataladi. U sayyoramizning suv qobig‘i 
bo‘lgan gidrosferaning ajralmas va asosiy qismidir. Gidrosfera dunyo okenidan 
tashqari, yuqorida aytilganidek, quruqlikdagi suvlar-daryolar, ko‘llar va 
muzliklardan, atmosferadagi suv bug‘laridan, tuproqdagi namlikdan, 
shuningdek, yer osti suvlaridan tashkil topgan.
Dunyo okeani Yer kurrasi umumiy maydoning (510 mln. kv. km) ning 
361 mln. kv. km yoki 71 foizini egallagan, quruqlik yuzasi esa 149 mln. kv. km. 
yoki uning 29 foizini tashkil etadi.
Yer kurrasida quruqlik va suv yuzalari notekis taqsimlangan, 
quruqlikning katta qismi shimoliy yarim sharda bo‘lib, uning yuzasi 39 foizni 
tashkil etadi, janubiy yarim sharda esa quruqlik 19 foizni egallagan. Bunday 
taqsimlanish atmosferaning umumiy tsirkulyasiyasiga va suvning tabiatda 
aylanishiga katta ta‘sir ko‘rsatadi.
Gidrosferaning 
turli 
qismlarida 
suv 
miqdorining 
taqsimlanishi 
to‘g‘risidagi ma‘lumotlardan ko‘rinib turibdiki, Yer kurrasidagi suvning 
umumiy hajmi 1386 mln. km
3
dan ortiq. Bundan 1338 mln. km
3
dunyo 
okeanida, 234 mln. km3 yer po`stida, 26 mln. km
3 
muzliklarda, 176 mln. km
3
ko`llarda, 2,1 ming km
3
esa daryolardadir. Yerdagi suvning umumiy hajmi 
taxminan baholangan, chunki yer osti suvlarining miqdori hali unchalik yaxshi 
hisoblanmagan.
Yer kurrasidagi chuchuk suvlarning zahirasi 35 mln km3 deb baholanadi 
(Yerdagi umumiy suv hajmining 2,3 foizi) uning 68 foizdan ko‘prog‘i 
Antarktida va Grenlandiya muzliklarida va 30 foizi yer osti suvlaridan iboratdir. 
Hozirgi paytda foydalanish mumkin bo`lgan chuchuk suvlar miqdori Yerdagi 
umumiy suv hajmining taxminan 0,3 foizini tashkil etadi.