Bakalavrlari uchun o‘qiladigan birinchi maxsus kursdir

Atmosfera yog‘inlari 
Ushbu mavzuda talabalar Yer kurrsida yog‘inlarning taqsimlanishi, 
ularning kenglik va balandlik bo`yicha o‘zgarishi, ularni ifodalaovchi 
giyetografik egri chiziqlar, izogiyetlar, ularga ta'sir ko`rsatuvchi omillar, 
yog‘in-sochin miqdorini o‘lchaydigan asboblar bilan tanishtiriladi. 
Atmosfera yog‘ini meteorologik element bo‘lib, u bir qancha shart-
sharoitlarga bog‘liq holda o‘zgaradi. Uning Yer shari bo‘yicha taqsimlanishi, 
birinchi navbatda, havoning haroratiga bog`liqdir. Bizga ma'lumki, havoning 
harorati ekvatordan qutbga qarab pasayib boradi. Shu bilan birga bug‘lanish 
ham kamayib boradi, havoning namlikni saqlash qobiliyati ham kamayadi. 

---

Yog‘in ko‘p miqdorda yog`ishi uchun yetarlicha issiqlik va namlik 
bo‘lishi kerak, shu sababli ekvatorda eng ko‘p miqdorda yog`in yog‘adi. Lekin 
bu qonuniyat ba'zi bir sharoitlar ta‘sirida buzilishi mumkin. Masalan, 
atmosferadagi sinoptik jarayonlar, tsirkulyasiya va ayniqsa, relyef ta'sirida. 
Joyning relyefi tuzilishi yog‘in miqdoriga, uning vaqt va makon bo‘yicha 
taqsimlanishiga juda katta ta‘sir ko‘rsatadi. Bizga ma'lumki, uncha baland 
bo‘lmagan tepaliklarda, masalan, Valday (200 m), O‘rta Rus (325 m), 
Volgabo‘yi (300 m) da yog‘in miqdori ularga yondashib turgan tekisliklarga 
nisbatan 200-300 mm ga ko‘p kuzatiladi. Ayniqsa, tog`li o‘lkalarda relyef 
yog`inga asosiy ta'sir etuvchi omillardan biridir. Tog`larda balandliklarning 
ortishi bilan iqlim, tuproq strukturasi, o‘simliklar tarkibi ham o‘zgarib boradi. 
Eng asosiysi, yog‘in-sochin miqdori ortib boradi. 
Relyefning yog‘in taqsimlanishiga ta‘sirini ko`pgina iqlimshunos olimlar 
o‘rganganlar. Jumladan, B.D.Zaykov (Kavkaz tog`lari), Shpil'man (Alp 
tog‘lari), V.L.Shuls, Ts.A.Shver, M.I.Getker (O‘rta Osiyo tog‘lari) kabilar bu 
borada izlanishlar olib borganlar. 
Yog‘in miqdorini balandlik bo`yicha taqsimlanish grafigi