Bakı şəhər Neft Muzeyinin mövzu-quruluş planı

2-ci mərhələ - 1761-1859 -cu illər.
Bu mərhələ təxminən 100 il davam edibdir. O, Mixail Lomonosovun əsərindən başlayıb. XVIII əsrin ortalarında “Torpaq layları haqqında” adlı elmi əsərində rus alimi yazırdı: “yerin təkində yaranan daş kömürdən yeraltı hərarətin gücünə boz və qara rəngli yağlar üzə çıxır...və müxtəlif növ yanan mayelərin və bərk quru maddələrin yaranması baş verir (mahiyyətcə bu daş yağ, maye qətran, neftdir). Onlar (tərkibinin) təmizliyi ilə fərqlənirlər, lakin bir mənbədən törəyirlər”. Beləliklə 200 il bundan əvvəl neftin daş kömürdən üzvi yolla yaranması haqqında fikir söylənmişdir. İlkin maddə tək idi: əvvəl kömür, sonra isə neftə və qaza çevrilmış üzvi maddə. Bununla üzvi maddədən yaranma fərziyyəsi yarandı. M. Lomonosov XVIII əsrdə bu barədə fikrini bildirən yeganə insan deyildi. O vaxtın ayrı fərziyyələri gülünc səciyyə daşıyırdı. Belə bir varşavalı keşiş deyirdi ki, Yer kürəsi cənnət dövründə o qədər məhsuldar idi ki, böyük dərinliklərdə özündə yağlı qatışıqları saxlayırdı. Bu yağ “günah etmədən” sonra qismən buxarlanmışdı və qismən müxtəlif maddələrlə qarışaraq yerin təkinə çökmüşdür. Nuh əyyamında həmin yağ neftə çevrilmişdir. Başqa bir fərziyyədə var. Nüfuzlu alman geoloq- neftçi alimi H.Hefer bir amerikalı neft sənayeçisindən danışır ki, onun fikrincə neft qütb dənizinin dibində balinaların sidiyindən əmələ gəlib və yeraltı kanallarla Pensilvaniyaya gəlmişdir. Alman kimyaçısı K.Rayhenbax 1834-cü ildə daş kömürü su ilə destillə edərək skipidara (tarpentin yağı) və İtaliya neftinə oxşar 0,0003% yağ əldə edib. XIX əsrdə alimlər arasında Lomonosovun mülahızələrinə yaxın fikirlər geniş yayılmışdı. Mübahisələr əsasən çıxış (ilkin) maddəsi ilə bağlı idi: heyvanlar və ya bitkilər.
3-cü mərhələ -1860 -1931-cı illər.
Alman alimi Karl Enqler (1842-1925) abşeron neftlərinin təbiətini və əmələ gəlməsini öyrənmək məqsədilə 1885-ci ildə Bakıya gəlir. Sonralar, 1888-ci ildə o, neftin üzvi maddələrdən əmələ gəlməsi nəzəriyyəsini dərc etdirdi ki, buda sonrakı analoji nəzəriyyələrin əsası oldu. Lakin bu nəzəriyyə bir növ D.Mendeleyev və b. irəli sürdüyü neftin mineral maddələrdən yaranması nəzəriyyəsinə zidd gəlirdi.
Alman alimləri H. Hefer və K. Engler 1888-ci ildə neftin heyvan (canlı) orqanizmlərindən yaranması ehtimalını sübut edən təcrübələr aparmışlar. Sonralar, 1919-cu ildə akademik N.D. Zelinski tərəfindən keçirilmiş sınağın çıxış materialı Balxaş gölündən götürülmüş, bitkilərdən yaranmış orqanogen (üzvitərkibli) lil idi. Onun destilləsi zamanı aşağıdakı nəticələr alınmışdır: xam qətran - 63.2%, koks - 16%, qazlar (metan, hidrogen, karbon oksidi, hidrogen sulfid) - 20.8%. Qətranın sonrakı emalından benzin, kerosin (ağ neft) və ağır yağlar əldə edilmişdir. Belə ki sınaq yolu ilə sübut olunmuşdur ki, neft – üzvi maddələrin (heyvan və ya bitki mənşəli və ya onların qarışığı) çürüməsindən əmələ gələn törəmələrdir. Bu üzvi maddələrə əsaslanan fərziyyə idi. Amma həm də D.Mendeleyev tərəfindən irəli sürülmüş, karbid adını daşıyan qeyri-üzvi maddələrdən neftin əmələ gəlməsinə əsaslanan fərziyyə də mövcud idi. Alimin fikrincə dağların yaranma prosesi zamanı üzdə olan sular çatlardan yerin dərinliklərində olan metal kütlələrə süzülürdü. Bu suların dəmir karbidləri ilə sıx əlaqəsi nəticəsində metalın oksidləri və karbohidrogenlər yaranmışdı. Karbohidrogenlər həmən çatlarla yer qabığının üst qatlarına qalxır və məsaməli süxurlara hoparaq yataqları əmələ gətirirdilər. Bir dəfə Bakıda olanda D.Mendeleyev rus alimi G.Abixdən öyrənir ki, neft yataqları çox zaman ərazi cəhətdən yer qabığının xüsusi tipli çatlarında – çökmələrində yerləşmişlər. Bunda D. Mendeleyev öz fikirlərinin sübutunu görürdü. Beləliklə XIX əsrin axırında nefin yaranmasında iki ayrı-ayrı fikir var idi: üzvi və qeyri- üzvi.