Bakı şəhər Neft Muzeyinin mövzu-quruluş planı

Həyatdan neft və ya neftdən həyat?
Neftin yaranması ilə bağlı problemlər artıq uzun müddətdir ki, təbiətin daha gizli sirri ilə - bizim planetdə həyatın törəməsi ilə sıx bağlıdır. Öncə nə peyda olmuşdur? Neftin üzvi mənşəli olmasının tərəfdarlarının bu sualın cavablandırılmasında mövqeləri aydın və birmənalıdır: - həyat. Onlar karbohidrogenlərin əmələ gəlməsi prosesinə yalnız bioloji canlıların məhv olması kimi baxırlar.
Son vaxtlar üzvi nəzəriyyə nöqteyi-nəzərindən izah oluna bilməyən bir çox dəlillər meydana çıxmışdır. Məsələn fəza cisimlərində neftin – yəni karbonlu xondritlərin izlərinin olması. Onların qaz xromatoqraflarının və kütlə-spektroskoplarının köməyi ilə tədqiqatı zamanı alimlər ağır və yüngül doymuş karbohidrogenlər, aromatik (ətirli) karbohidrogenlər, amin turşuları, humin turşusu kimi makromolekulyar maddələr və s. müəyyən etmişlər.
Karbonlu xondritlərdə olan bütün bu və bir çox digər birləşmələr, hansılar ki, canlı orqanizmlərdə və onların çürüməsi məhsullarında rast gəlinir, dəqiq müəyyənləşdirimişdir ki, abigen mənşəlidir. Göstərilən bütün bu maddələr abiotik laboratoriya şəraitində sintez olunmuşlar. Aparılan termodinamik hesablamalar göstərmişdir ki, bu cürə mürəkkəb biogen maddələrin yaranması, məsələn fəza dumanlıqlarında 360-400 K (Kelvin – 1K=1°С) termodinamik temperaturunda və yüksək təzyiq altında baş verə bilər. Burada katalizator rolunda dumanlıqlarda mövcud olan maqnetitin mineral hissəcikləri, silikatların hidrat formaları və d. minerallar yaraya bilərdilər. Daha bir maraqlı uyğunluq aşkar edilmışdir: üzvi maddələrin əksəriyyəti Yer kürəsində də və karbonlu xondritlərin tərkibində də eyni nisbətdə yerləşmişlər.
Tədqiqatlar nəticəsində daha bir fərziyyə mövcuddur: bizim planetin daxili hissəsinin tərkibi, hələ Yer kürəsinin ilkin dövrlərdə formalaşdığı zaman əski (proto) planet buludlarından əməl gəlmiş, üzvi maddələrdən ibarətdir. Zaman keçdikcə bu maddələr həm həyatın yaranması, həm də neftin əmələ gəlməsi üçün əsas oldular. Bu fərziyyə hələ tam işlənməmişdir. Lakin ondan belə nəticə çıxarmaq olar: neft bir başa canlı orqanizmlərdən deyil, Kainatda baş verən maddələrin vahid prosesdə təkamülü zamanı onlarla eyni vaxta əmələ gəlmişdir.
Bu nəzəriyyələrin tərəfdarlarının əsas mövqelərini şərh etməzdən öncə gərəkdir bizim planetin geoloji quruluşuna bir nəzər salaq. Axı neft – Yer kürəsinin fəaliyyəti məhsuludur və ona Yer kürəsinin quruluşu və yaranması tarixindən mücərrəd yanaşmaq olmaz.