Bajardi: shaymanov j. Tekshirdi: muhammedov m

P = MC (y)

Foyda va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi.

Biz bozor narxi berilganda optimallik shartidan P = MC (y) foydalanib firmaning optimal faoliyat ko‘rsatish nuqtasini topishimiz mumkin. Optimal nuqtani bilsak firmaning foydasini hisoblashimiz mumkin. 21.4 rasmda to‘g‘ri to‘rtburchakning yuzi P*y* umumiy daromadni beradi. Yuza y*AC (y*) umumiy xarajatni beradi, chunki

Bu yerda foyda shu yuzalarning ayirmasiga teng.

Foyda

Endi ishlab chiqaruvchi ortiqchaligini eslaydigan bo‘lsak Y taklif chizig‘ining chap tomonidagi yuza bilan aniqlanardi, xuddi shunday, iste’molchi ortiqchaligi talab chizig‘ining chap tomonidagi yuza bilan aniqlanardi. Ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi firmaning foydasi bilan bog‘liq ekanligini ko‘rish mumkin. Aniqroq aytsak, ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi umumiy daromaddan o‘zgaruvchanxarajatlarni ayrilganiga teng yoki foyda summasi bilan o‘zgarmas xarajat summasiga teng.

Foyda = P*y - Cv (y) – F

Ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi = P * y –Cv (y)

Ishlab chiqaruvchi ortiqchaligini o‘lchashning ko‘p tarqalgan usuli bu to‘g‘ri to‘rtburchak yuzasiga teng bo‘lgan daromaddan y * AVC (y*) to‘rtburchak yuzini ayrish orqali topish hisoblanadi. Lekin, ishlab chiqaruvchi ortiqchaligini o‘lchashda chekli xarajat chizig‘idan ham foydalaniladi.

Ma’lumki, chekli xarajat chizig‘i ostidagi soha umumiy o‘zgaruvchan xarajatlarni o‘lchaydi.

Xaqiqatdan ham chekli xarajat chizig‘i ostida biring tovarni ishlab chiqarishga ketgan xarajat plyus ikkinchi tovarni ishlab chiqarishga ketgan xarajat plyus va hokazo. Shu sababli, ishlab chiqaruvchi ortiqchaligini topish uchun umumiy daromadni ifodalovchi to‘rtburchak yuzidan, chekli xarajat chizig‘i ostida yotgan yuzani ayirish kerak bo‘ladi.

Boshqa usul, bu yuqoridagi ikki usuldan bir vaqtda foydalanamiz. Chekli harajat o‘rtacha o‘zgaruvchan xarajatga teng bo‘lgan nuqtagacha bo‘lgan ishlab chiqaruvchi ortiqchaligini to‘rtburchak usuli yordamida aniqlaymiz, keyingi qismini chekli xarajat chizig‘i ustidagi sohani aniqlash orqali topamiz.

Bizni ishlab chiqaruvchining umumiy ortiqchaligi ko‘p qiziqtirmaydi. Ko‘p xollarda ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining o‘zgarishi bizni ko‘proq qiziqtiradi. Firmaning mahsulot ishlab chiqarish hajmi y* dan y' ga o‘zgarganda,ishlab chiqarish ortiqchaligi trapetsiya yuzasiga teng bo‘ladi.

Rasmdan ko‘rish mumkinki, y* dan y' ga o‘tganda bu o‘zgarish bir tomondan ishlab chiqaruvchi ortiqchaligini bersa ikkinchi tomondan y* dan y' ga yurganda foydani o‘zgarishini beradi, chunki o‘zgarmas xarajat o‘zgarmaydi. Shu sababli ishlab chiqarishning o‘zgarishini foydaga ta’sirini o‘lchashda o‘rtacha xarajat chizig‘idan foydalanmasdan, chekli xarajat chizig‘i bo‘yicha optimal axbora orqali hisoblash mumkin.

Misol. Firmaning umumiy xarajat funksiyasi C(y) = y² + 1. Chekli xarajatni topamiz va uni narxga tenglashtirsak biz chekli xarajat bilan ifodalangan teskari taklif chizig‘ini olamiz.

P = 2 y

Bu formulada narx ishlab chiqarish funksiyasi. Xarajat chizig‘ini olish uchun yni topib yozamiza.

S (P) = y = P/2

C (y) = y² + 1 funksiya uchun taklif chizig‘i va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi.

Agar bu taklif funksiyasini foydani hisoblash formulasiga qo‘ysak, olamiz


Endi foyda maksimumi, ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi bilan qanday bog‘langanligini qaraymiz. Rasmdan ko‘rish mumkinki ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi taklif chizig‘ining chap tomonidan yuzaga teng, ya’ni asosi y=P/2 va balandligi P ga teng bo‘lgan uchburchak yuziga teng. Bu uchburchakning yuzi


Olingan ifodani foyda ifodasi bilan solishtirsak ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi, foyda plyus o‘zgarmasxarajatga teng.

Firmaning uzoq muddatli taklif chizig‘i.

Firmaning uzoq muddatli taklif funksiyasi, firma ishlab chiqarish quvvatini o‘zgartirganda (qisqa muddatli oraliqda o‘zgarmas bo‘ladi), optimal nuqtada firma qancha mahsulot ishlab chiqarishni ko‘rsatadi (bu yerda optimal nuqta, qisqa muddatli o‘rtaga xarajatning minimumiga to‘g‘ri keladigan ishlab chiqarish hajmi). Firmaning uzoq muddatli taklif chizig‘i quyidagi ifoda orqali beriladi.

P = MC_i(y) = MC (y₁ K (y))

Qisqa muddatli taklif chizig‘i K ning o‘zgarmas qiymatida narxni chekli xarajatga tengligi sharti orqali beriladi.

P = MC (y₁ K)

Qisqa muddatli taklif chizig‘i berilgan ishlab chiqarish hajmiga va K ning o‘zgarmas qiymatidagi chekli xarajatni bildirsa, uzoq muddatli taklif chizig‘i K ning optimal qiymatida ishlab chiqarishning chekli xarajatini bildiradi.

Qisqa va uzoq muddatli chekli xarajatlar o‘zgarmas omilning optimal qiymati K* da va y* ishlab chiqarish hajmida bir – biriga teng bo‘ladi. Shunday qilib, firmaning qisqa va uzoq muddatli taklif chiziqlari ishlab chiqarish hajmi y* bo‘lganda ustma – ust tushadi.

Uzoq muddatli oraliqda firma foydalanadigan omillarni o‘zgartirish mumkin. Firmaning uzoq muddatli oraliqdagi tanlovi, bu faoliyatini davom ettirish yoki to‘xtatish. Uzoq muddatli oraliqda firma o‘z faoliyatini to‘xtatib nolga teng foyda olish mumkin, ya’ni uzoq muddatli muvozanatda kamida nol foyda olinadi

P y – C (y) ≥ 0

bundan

Bu degani, uzoq muddatli oraliqda narx kamida o‘rtacha xarajatga teng bo‘lishi kerak. Shu sababli, chekli xarajat chizig‘ining uzoq muddatli o‘rtacha xarajatdan yuqoridagi o‘sadigan qismi firmaning uzoq muddatli taklif chizig‘ini beradi. Uzoq muddatli oraliqda barcha xarajatlar o‘zgaruvchan bo‘lgani uchun uzoq muddatli oraliqda narxni o‘rtacha xarajatdan yuqori bo‘lishi, qisqa muddatli oraliqda narxni o‘rtacha o‘zgaruvchan xarajatdan yuqori bo‘lishi bilan ekvivalentdir.

Uzoq muddatli o‘rtacha o‘zgarmas xarajat.

Uzoq muddatli oraliqda firma foydalanadigan texnologiya o‘zgarmas masshtabga ega bo‘lsa, firmaning uzoq muddatli taklif chizig‘i bo‘lib uning uzoq muddatli chekli xarajat chizig‘i hisoblanadi va u firmaning xaraati o‘zgarmas bo‘lganda, uzoq muddatli o‘rtacha xarajat bilan ustma-ust tushadi.

Uzoq muddatli taklif chizig‘i o‘zgarmas o‘rtacha xarajat C_min dan o‘tuvchi gorizantal to‘g‘ri chiziqdan iborat bo‘ladi.

Uzoq muddatli taklif chizig‘i shuni ko‘rsatadiki, P= C_minbo‘lganda firma har qanday hajmda mahsulot taklif qilishga tayyor, agar P> C_min bo‘lsa firma yanada ko‘proq mahsulot taklif qiladi, agar Pmin dan kichik bo‘lgan har qayday narxda firma nol miqdorda mahsulot ishlab chiqaradi, yopiladi.

Foydani maksimallashtirish masalasining qo‘yilishi va yechimi: