EKOLOGIYA
QISMI.
Узг
.
Лист
№ Хужжат
.
Имзо
Сана
Варак
Bitiruv malakaviy ishi
Бажарди
.
Eshboyev G’
Текширди
.
Axmedov Sh
Рахбар.
Н. Контр.
Тасдикл.
Omonov N
Литер
.
Вараклар
TDTU
42-18 AVT
Ekologiya qism.
Jahonda fan-tenika taraqqiyotining jadal rivojlanishi natijasida tabiiy resurslardan
xo`jalik maqsadlarida ko`proq foydalanilmoqda. Shuningdek, dunyo aholisining
yildan yilga o`sishi natijasida oziq-ovqat ,yoqilg`I, kiyim –kechak va boshqa
zaruruiy mahsulotlarni ko`roq ishlab chiqrish zaruryati ortib bormoqda. Bu esa yer
maydonlari va o`rmonlarni jadal suratlarda qisqarishiga cho`l sahrolarni bostirib
kelishiga ,turoq buzilishiga , atmosferaning ozon qatlamining yemirilishiga,yer
havosining ortacha xaroratini ortib borishga va boshqa salbiy holatlarga sabab
bo`lmoqda.
Yer sharining havo qobig`i atmosfera deyiladi . Atmosferaning ifloslanishi
deganda uning tarkibi va xossalarining inson salomatligi hayvonlar ,o`simliklar va
ekosistemaga ta`sir ko`rsatadigan o`zgarishlari tushuniladi. Bugungi kunda
atmosferaning suniy ifloslanish manbalariga energetika ,sanoat korxnalri ,transport,
maishiy chiqindilar va boshqalar sababachi bo`lmoqda . xozirgi kunda
atmosferaning ifloslanishining 75% tabiiy manbalarga, 25% suniy manbalarga
to`g`ri keladi.
Respublikadagi asosiy sanoat tarmoqlarida zararli birikmalarni ushlab qolish va
zararsizlantirish talab darajasida emas. Korxonalarda chang –gaz tozalash
qurilmalari bilan ifloslanganlik 85% ni tashkil qiladi va ularning ish samaradorligi
70,86% bo`lib, qurilmalarning 77% eskirgan va yaxshi ishlamaydi. Korxonalar
uchun havoni belgilangan miqdordan ortiqch ifloslangani uchun to`lov va jarimaalar
belgilangan.
Sanoatda havoning ifloslanishining kamaytirish uchun:
-yangi tozalash qurilmalarini ishga tushirish va samaradorligini oshirish;
-kam chiqindili va chiqindisiz texnologiyalarni joriy etish;
-zararli korxonolarni chetga chiqrish va boshqa tadbirlarni amalga oshirish
zarurdir;
Sanoat korxonalarida xosil bo`ladigan turli sanoat chiqindilarini tozalash, ulardan
Узг.
Лист
Хужжат № .
Имзо
Сан
Лист
Bitiruv malakaviy ishi
samarali foydalanish bugungi kunda dolzarb masalalardan biridir. Masalan
to`qimachilik korxonalarida xosil bo`ladigan changlar tozalash uskunalarida ushlab
qolingandan so`ng ,ulardan quydagi usullar bilan foydalanish mumkin;
1.Homashyo sifatida (yoki tayyor mahsulot sifatida ).
2. Chang hosil bo`lgan korxonaning o`zida uni qaytadan ishlatib foydalanishni
tashkil etish yo`li bilan.
3. Boshqa ishlab chiqrish korxonalarida mahsulot ishlab chiqrish uchun foydalanish.
4. Tarkibidadan foydali komponentlarni ajratib olish uchun qayta ishlash.
5. Changni bazi fizik-kimyoviy xususyatlardaa foydalaniladigan jarayonlarda
ishlatish.
Demak bitiruv malakaviy ishida berilgan mavzuning dolzarbligi shundaki
korxonada hosil bo`luvchi chiqindilarni. Changlarni ushlab qolish va uni kerakli
maqsadga yo`naltirish ishlari to`ri olib borilsa ham atrof- muhit ifloslanishi oldini
olinadi, ham iqtisodiy muammolar barxam topadi . Ekologiya muammosi davrimizning
eng dolzarb muammolardan biri bo`lib qoldi. Uning xavfi xatto yadro xafidan ham
dahshatliroq bo`lib,butun yer shari xalqlarini tashvishga solmoqda “Asrlar tutash
kelgan pallada butun insonyat ,mamlakatimiz aholisi ,- deb yozadi I.A.Karimov –judda
katta ekologik xavga duch kelib qoldik. Buni sezmaslik qo`l qovushtirib o`tirish oz-
ozini mahkum etish bilan barobardir”.
Tabiat bu tirik organismdir,u har bir uzilgan yer uchun insondan shavqtssiz ravishda
o`ch olishi mumkin. Xozirda atrof-muhitni saqlash sog`lomlashtirish eng dolzarb
muammolardan birdir. Dunyoning barcha mintaqalarida yirik sanoat markazlari,
transport vositalari atrof muhitni ifloslantirayotganligi katta-katta o`rmonlar kesilib
tugatilayotganligi dengiz okeanlarni zaxarlanayotganligi sir emas.
O`zbekiston Respublikamiz azaldan o`z tabiatining go`zalligi bilan olamga mashhur
bo`lgan va bu xududda qaadimdan chorvachilik , dehqonchilik,sug`orish inshootlarini
qurish,baliqchilik ,ipakchilik paxtachilik, asalchilik rivojlangan. Atrofimizdagi tabiat
millionlab yillar davomida yuzaga kelgan hamda o`zining murakkab qonunyatlariga
rioya qilgan holda yashaydi. Ana shu tabiat bilan inson o`rtasida murakkab muvozanat
Узг.
Лист
Хужжат № .
Имзо
Сан
Лист
Bitiruv malakaviy ishi
mavjud. Respublikamiz mustaqillika erishishi ekologiya muammolarni hal qilish
insonni tabiatga bo`lganmunosabatini yangi bosqichga o`tish imkonini berdi. Xozirgi
kunda tabiatni muhofaza qilish vazifasi tinchlikni saqlashdan keying o`rinda turadigan
eng dolzarb muammolardan biridir. Sayyoramizda har 70 mln.tonna zaxarli gaz 50 mln
tonna metan, 13 mln,tonnage yaqin azot kuyundisi chiqarilmoqda, okeanlarga 10 mln
tonna neft va neft mahsulotlari, suv havzalariga 32km
3
iflos sanoat suvlari
quyilmoqda.11 mln. Gektar o`rmon kesilib ketmoqda va yonib ketmoqda.
Butun insoniyatni tashvishlantirmoqda. Tojikistonning Surxandaryo bilan qo`shni
shahri Tursunzodadagi alyuminiy zavodi Surxandaryoning shu joyga yaqin xalqlarning
hayoti va salomatligiga hamda tabiatiga xavf solmoqda.
Respublikamiz konstitutsiyasining 55-moddasiga binoan “yer , yer osti boyliklari, suv
o`simlik va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy zaxiralar umumiy boyligimizdir.
Ulardan oqilona foydalanish zarur va ular davlat muxofazasidadir” deb takidlangan.
Konstitutsiyaning 50- moddasida “Fuqorolar atrof- tabiiy muhitga ehtiyotkorona
munosabatda bolishga majburdirlar” deyilgan.
Ekologik ahvolni sog`lomlashtirish atroh-muhitni muxofaza qilish iqtisodiy
ijtimoiy,siyosiy va boshqa omillarga bogliq. Ular orasida ekologik tarbiyaning
ahamyati kattadir. Yoshlarda ekologik ongni shakillantirishda qadimgi milliy
vositalardan foydalanish zarur.
Ekologik vaziyatni sog`lomlashtirish uchun davlat ma`muriy yol bilan juda ko`p
vazifalani belgilagan. Endi hamma jamiyat azolarining tabiatga bo`lgan munosabatini
o`zgartirishdadir. Qishloqlarda ekologik ong madanyatini shakillantirish lozim.
Oila tarbiyasida ham ekolgik tarbiyaga katta etibor berish kerak, (bolani ona
zaminga,tabiatga, oqar suvga,nonga ,jonivorlarga, o`simlaik dunyosiga e`zzoz hurmat
yuzasida tarbiyalash)
Oila tarbiyasida ham ekologik tarbiyaga bolalar bog`chalarida, maktablarda ,oliy
o`quv yurtlarida inson ona tabiatgning bir bo`lagi ekanligini ularning ongiga
singdirishdan boshlash kerak. Ishlab chiqarishning barcha soxalarda ,barcha
O`zbekiston konistitutsiyasida kelib chiqqan holda tabiatni muhofaza qilish har bir
Узг.
Лист
Хужжат № .
Имзо
Сан
Лист
Bitiruv malakaviy ishi
fuqoroning brchi eknligini kishilarning ongiga singdirish zarur. Tabiatni muhofaza
qilish qonuninig 4-moddasida (1993 yil daekbrda O`zbekiston oliy majlisi tomondan
qabul qilingan tabiatni muhofaza qilish to`g`risidagi qonuni.) qanda mutaxassis
tayyorlanishidan qatiy nazar barcha o`rat, oliy o`quv yurtlarda fuqorolarning hayoti
uchun tabiiy muhitga ega bo`lish huquqini taminlash uchun ekologik o`quvning
majburiyligini belgilab qoyilgan.
Bu borada har bir mutaxassislik bo`yich oqitiladigan maxsus kurslar uchun
respublikamizning tabiiy resurslaridan unumli foydlanish jarayonida uni muxofaza
qilish uchun oqilona tadbirlar ko`rishga ayrim elementlari qo`llanilmoqda.
Fan texnika vositalari atrof-muhitni zarali chiqindilar bilan ifloslanishini istesno
etishga to`la imkon bermagan xozirgi vaqtda atrof-muhitni kishilar, hayvolar va
o`smliklar dunyosi uchun xavfsizlikni taminlovchii standardlarni ishlan chiqish muhim
ahamyatga ega. Ularni ishlab chiqish standardlar xalqaro tashkiloti, uning qo`mitalari
va bazi mamlakatlarning standartlash qo`mitalari muhim rol o`ynaydi.
Har bir texnologik jarayon loyhalanayotganda uning albatta atrof-muhitga
korsatadigan ta`siri albatta ilmiy jihatdan organilib chiqishi zarur ekanligini
unutmasigimiz kerak.
Loyhalanayotgan “Paxta terish mashinasini yerga ta’sir qiluvchi bosimini aniqlagan
xolda shina konistruksiyasni loyihalash”da va tayyorlashda ham atrof-muhitga bir
qancha turli ko`rinishdagi chiqindilar ajralib chiqadi. Chiqindilar ikki xil bo`ladi.
Birinchidan energetic chiqindilar jumladan shovqin, tebranish,turli nurlanishlar,
ikkinchidan ashyoviy chiqindilar, jumladan oqava suvlar, zararli gazlar, qattiq
chiqindilari qirindilar ajralib chiqadi.
Hozirgi kunda olimlar tomondan har bir chiqindini tozalash yoki uni
zararsizlantirish uchun turli usullar ishlab chiqilgan. Har xil usul ajralayotgan
chiqindilar agregat holati, fizik-kimyoviy xususyati,miqdori, konsentratsiyasi, harorati,
qanday manbadab ajralayotganligiga qarab tanlanadi. Sanoat chiqindilari jumladan
turli oksidlar zaxarli gazlar ,changlar, metal qirindilari va boshqalarni oldini olish
maqsadida korxonaga turli tozalash qurilmalarjumladanabsorberlar,kattalik tozalash
Узг.
Лист
Хужжат № .
Имзо
Сан
Лист
Bitiruv malakaviy ishi
qurilmalari enli filtrlar o`rnatilishini tavsiya etamiz.
Ularni jadval ko`rinishida quydagi jadvalga kiritamiz
Chiqindilar
manbalari
Chiqindi tarkibi
Qo`llaniladigan
tozalash
usullari
va
tozalash qurulmalari
Qo`shimchalar
“Paxta
terish
mashinasini
yerga
ta’sir
qiluvchi
bosimini
aniqlagan xolda
shina
konistruksiyasni
loyihalash” va
tayyorlashda
Moy,tebranish,metall
qirindilari,shovqin.
Adsorbsion
tozalash
qurilmalari
katalitik
tozalash
qurilmalari,
yengil
filtrlar,
tindirgichlar
shovqin
tutgichlar,
ammortizatorlardan va
prokladkalardan
Korxonada gazlarni oddiy usulda chang cho`ktiruvchi kameralarda olib qolinadi.
Chang holidagi gaz oqimi tindirish kamerasi ichiga yuqori qavatga uriladi va yirik
chang zarralari pastdagi birinchi bunkerga cho`kadi. Keyin gazning yo`nalishi
o`zgaradi. Ular pastgi to`siqdan o`tib yana yuqoriga o`tadi.
Bu chang tutgich kameraga kirgan barcha zararli gaz qo`shimchalarini changlarni
ushlab qolmaydi, bor yog` 58% zararli gaz qo`shimchalarini ushlab qolish imkoniga
ega. Bu kameraning hajmi nisbattan juda katta. Mexanik usulda gaz chiqindilarini
tozalashning samaraliligi ko`incha chang zarralarining 40 mkg bo`lgan chang
zarralarini ushlab qolish juda qiyin. Ular tozalangan gazlar bilan birgalikda
atmosferaga chiqib ketadi. O`rnatilishi tavsiya etiladigan chang tozalash apparatlaridan
yana biri bu siklonlardir. Maxsus chang ushlagich sikloni apparatiga chang yuqori
qismdan kirib keladi. Gaz oqimi siklon ichida aylanib pastki bunkerga qarab
xarakatlanib chang zarralari cho`qindi,ularning hajmi 5-40 mkm kattalikda bo`ladi.
Узг.
Лист
Хужжат № .
Имзо
Сан
Лист
Bitiruv malakaviy ishi
Tozalanga gaz oqimi o`rtada katta truba orqali teaga qarab harakatlanadi. Siklonga
kelayotgan gaz oqimi katta bosim bilan kiradi, buning uchun katta miqdorda elektr
energiya sarflanadi. Bu usul bilan changdagi zararli chang zarralarini 99,7% ini ushlab
qolinadi. Fizik omillarni kamaytirish uchun shovqin tutgichlar (shmouloviteli,
shumoizolyasiya) titrashni kamytirish uchun maxsus ammortizatorlardan va
prokladkalardan foydalanishni taklif etaman. Ichimlik suvini toza va sof holda saqlash
uchun suv aylanishi tizimida yopiq foydalanish usulini tashkil qilish lozim. Suvdan
foydalanishda tejamkorlik va oqilona foydalanishni yo`lga quyish uchun tashkilotlarda
quyidagi yo`nalishlarda ish olib boorish istiqbolli hisoblanadi.
Suvsiz yoki kam suv bilan ishlaydigan texnologiyani ishlab chiqish va shunga rioya
qilish. Qaysi sohada bo`lsa ham imkon qadar suvni kam ishlatish. Yuqorida ko`rilgan
chora tadbirlar va tavsiyalar amalga oshirilishi natijasida nafaqat atrof-muhit
ifloslanishini oldini olibgina qolmaydi,balki ajralayotgan chiqindilar ushlab qolinib
biror bir kerakli maqsadlarda foydalaniladi. Chunki ajralib chiqayotgan chiqindi ham
malum bir kimyoviy tarkibga ega modda.
Demak, har qanday chiqindi qaysi sanoat tarmog`idan tashlanishidan qatiy
nazar,albatta ushlanishi,tozalanishi va zarasizlantirilishi lozim.
Узг.
Лист
Хужжат № .
Имзо
Сан
Лист
Bitiruv malakaviy ishi
Do'stlaringiz bilan baham: |