Bajardi: elamonov islom dunyoqarash, uning ijtimoiy-tarixiy mohiyati va tiplari

Ijtimoiy dunyoqarash
individlar dunyoqarashlarining oddiy yig‘indisi bo‘lib 
qolmasdan, kishilarning o‘z ijtimoiy mavqe’laridan kelib chiqib, dunyoni nazariy 
jihatdan o‘zlashtirilishlari natijasidir. U bir butun jamiyat, davlat, ijtimoiy 
guruhlarning moddiy va ma’naviy faoliyatida o‘z ifodasini topadi. Ijtimoiy 
dunyoqarash nazariy tafakkurda mantiqan qayta ishlanib, muayan tizim holida 
tartibga solingan mifologik, diniy, falsafiy, siyosiy, huquqiy, ahloqiy, estetik, badiiy, 
ilmiy g‘oyalar, qarashlar, nazariyalar, mafkuralarni o‘z ichiga oladi. Ijtimoiy 
dunyoqarashda jamiyat hayoti, rivojlanishi va istiqboliga daxldor ma’naviy 
qadiryatlar mujassamlashadi. Dunyoqarash ichdan uyushgan, tartibga solingan 
murakkab to‘zilma. Shaxs dunyoqarashining o‘zagini nisbatan barqaror g‘oyalar, 
hayotiy maqsadlar va bilimlardan iborat 
e’tiqod
tashkil qilsa, ijtimoyi 
dunyoqarashning jipslashtiruvchi ma’naviy-g‘oyaviy o‘zagini
 mafkura 
tashkil etadi. 
Individual va ijtimoiy dunyoqarashlar bir-biridan farq qilishiga qaramay, ular biri 
ikkinchisini taqozo qiladi va o‘zaro dialektik aloqadorlikdadir. Shaxs dunyoqarashi 
jamiyatda ustuvor, xukmron g‘oyalar ta’sirida shakllansa, ijtimoiy dunyoqarash, 
xususan, uning yadrosi bo‘lmish mafkura oddiy kishilarning kundalik his-tuyg‘lari, 
orzu-umidlari, maqsadlari, ma’naviy ehtiyojlari va ideallarini inobatga olgandagina 
muvaffaqiyat qozonadi. 
Dunyoqarashning amal qilishi va rivojlanishiga xos muhim qonuniyat 
vorisiylik
tamoyilida ko‘rinadi, ya’ni eskirib qolgan g‘oyalar, qarashlar, 
tasavvurlardan voz kechiladi, ularning ijobiy tomonlari saqlab 
qolinadi, asrab-avaylanadi, uning negizida yangi tarixiy bosqich va 

---

ijtimoiy sub’ektlar talab-ehtiyojlariga muvofiq kaluvchi yangi 
dunyoqarash shakllantiriladi.