Badiiy obraz shakllari

Pafos va uning turlari.

Tasvirlangan xarakterlarni, ularni obyektiv milliy ahamiyati jihatidan yuzaga kelgan chuqur va tarixan haqqoniy , g‘oyaviy-hissiy baholash yozuvchining ijodiy fikri va uning asari pafosidir”. Hstetik ta'sir pafossiz paydo boʻlmaydi, pafos grekcha, ehtiros dem akdir. U badiiy asaming boshidan - oxirigacha ipak ipday o‘iadi. Aristotel aytishicha, pafos, ya’ni “ Ehtiros... falokat va iztirob keltiruvchi harakatdir” . Jahon adabiyoti nazariyotchilaridan biri b o ‘lgan N avoiy “ Farhod va Shirin” dostonida she’riyatning “ o ta sh in ” b o ‘limi haqida so‘zlagan, “ Layli va Majnun” dostonida esa, she’rda “ d a rd ” bolishi lozimligini aytadi. Gegel shunday degan edi: “Pafos asaming chinakam markazi, chinakam saltanatini tashkil etadi... bosh masaia hisoblanadi” . V .G . Belinskiy: Pafos adabiyotning m azm unidir. “ Shoir pafosni tadqiq etish tanqidchilikning birinchi vazifasidir” degan. Pafos asam ing um um iy ruhi, “yadro”si. “ Estetik mohiyatga ega b o ‘lgan his-tuyg‘ulargina pafos b o lis h i mumkin” . Pafos faqat ehtiros, hissiyot, t o ‘lqinlanishgina em as. Pafos yozuvchiningqahramon obraziga m unosabati (G .N . Pospelov), asar yo‘nalishi (Ye.G. Rudneva), umumiy konsepsiyasi (M.B. Xrapchenko), harakaldagi estetik ideal (S.M . Petrov), m azm unning m arkazlashuvi (N .K . G ey), fikr va his birligi (I.Sultonov)dir. Q ahram onlik (geroizm ), dramaliklik (dram atizm ), sentim entallik (hissiyotlilik), fojiaviylik (tragizm ), rom antiklik (ro m an íik a, fantastika ham shu siraga kiradi), liriklik (lirizm), komiklik (kom izm — satira vayumor) pafosturlaridir. B utasnifG .N . Pospelov tomonidan amalga oshirilgan. Pafosga oid fíkrlar I.K ant, N .G . C hernishevskiy, N.A. D obrolyubov, A.Shopengauer, F.Nitsshe, Z.Fiend asarlarida ham uchraydi. U asami yozishdan avval paydo bo‘ladi. Ehtiros estetik ahamiyatga ega bolsagina pafos b o la oladi. U asarni jonlantiradi, yozuvchining asarga ehtirosi singdirilgan g 'o y asid ir. U asar g'oyasini ochuvchi kalitdir. Pafos eposni qiziqarli, lirikani t a ’sirchan, dram alurgiyani tom oshabinbop qiladi. Asardagi yagona pafos asa r m uallifi pafosi va qahramon pafosiga bo‘linadi. Qahramonlik (geroizm) pafosi “Alponiish” dostonida, dramatiklik (dram atizm ) pafosi Ham zaning “ Boy ila xizm atchi” dramasida, fojiaviylik (tragizm) pafosi M .Shayxzodaning “ M irzo U lu g ‘bek’‘ tragediyasida romantiklik (rom antika) pafosi Navoiyning “ Layli va M ajnun” dostonida, komiklik (komizm) pafosi Abdulla Qahhoming “Tobutdan tovush” kom ediyasida, liriklik (lirizm) pafosi Oybekning “ N a ’m atak ” sh e ’rida, sentimentallik (hissiyotlilik) pafosi rus yozuvchisi N.M . Karamzinning “ Bechora Liza” povestida yaqqolroq nam oyon b o ‘lgan. Ongsiz ehfiros kishini aldaydi. “ Layli va M ajnun” dostonidagi dunyoviy-ilohiy ishq ehtiroslari bu asaming pafosidir. U asar mazm uni hilan bog'langan, Majnun ham Layli obrazi orqali nam oyon bo‘ladi. Erkin Vohidovning “0 ‘zbegim” qasidasidagi his-tuyg‘u va hayajoniar vatanparvarlik ham millatparvarlikg‘oyalari bilan tutash, bu ikki holat lirik qahram on o b razid a ifoda qilingan. Shekspim ing “O tello” tragediyasidagi rashk iztiroblari va laqmalik sevgi va vafo haqidagi mazmun bilan aloqador, u Otello xarakteri va uning sevgilisi fojiasi tusini oladi.Tarixan qaraganda “pafos” ataniasi qadimgi yunonlarda ritorika (notiqlik) dan kelib chiqqan, uni fanga Gegel olib kirgan. U yozuvchining dunyoqarashi va g‘oyasi bilan bog‘liq holda yuzaga chiqadi. 0 ‘zbekiston qahram oni Abdulla Oripovning “Sohibqiron” poemasida dram atizm va asar tarixiydir. Mavzu Chingizxon avlodlari b o ‘lgan mo‘g‘uilar istilosi, Rum davlatining nopisand, qo‘pol m unosabatlariga qarshi kurash ham Temur asoslangan m arkazlashgan Turón saltanatini himoya qilish va mustahkamlash u ch u n b o ‘lgan harakatlardir. Mirsaid Baraka Tem urning piri sifatida gavdalangan. A bdulla Oripov “Sohibqiron” dramatik poemasini shoir sifatida m ahoratga erishgan davrida yozdi, T em urning sarkarda, shoh va serqirra xarakterini real jo n lan tirib berdi. Bu hoi poemaning dram atizm va qahram onlik nafasida tahsinga loyiq aks etdi.