Badiiy obraz shakllari

Uygʻonish davri realizmi.

Hozirgi zamon realizmi nam unalariga birm uncha yaqin turuvchi asarlar G'arbda Uyg‘onish davrida paydo boʻldi, bu davr o ‘rta féodal tartiblarining yemirilishi va kapitalistik munosabatlarning yuzaga kelishi bilan bog‘liq holda XIV asrlardan boshlanib, XVII asr boshlarigacha bo ‘lgan muddatni o‘z ichiga oldi.Uyg‘onish davrining ilg‘o r namoyandalari o ‘rta asr feodalizmi va cherkovining aqidaparastlik ta’Jimotlariga insonning to ‘laqonli hayotini qaramaqarshi qo‘yishga intilib, qadimgi zamon fani va san’atining mumtoz namunalariga murojaat qiladilar hamda antik dunyo san’atkorlari va mutafakkirlarining eng nodir asarlarini qayta jonlantirishga kirishadilar. Biroq ular faqat qadimgi dunyo qadriyatlarini aynan qayta tiriltirishga intilmadilar, balki ularga tayangan holda, o ‘z zamonlaridagi hayotda va madaniyatda buyuk burilish yasadiJar. Uyg‘onish davri adabiyoti realizmining eng asosiy belgilaridan biri shunda ediki, unda hayot tasvirining ko'lam i nihoyatda kengaygan edi.Uyg‘onish davrining ulug‘ yozuvchilari asarlarida kishilaming ichki dunyosi tashqi olami bilan uzviy bogiiqlikda, o ‘sha paytlargacha misli ko‘rilmagan darajada to‘liq va chuqur ochib beriladi. Uyg‘onish davri adabiyoti ulug‘ italyan shoiri Petraika va Alisher Navoiyning salobatli va ulug‘vor muhabbat poeziyasidan tortib, buyuk ingliz dramaturgi Shekspir ijodidagi keng xarakterlar va sharoit tasvirlarini o‘z ichiga oladi. Uyg‘onish davri adabiyotining ikkinchi muhim xususiyati unda yuksak insonparvarlik (gumanizm) ohangining katta o ‘rin tutganligidir.inson aq l-id ro k in i, qudratini, qadr-qim m atini ulug‘lash U yg‘onish davri adabiyoti insonparvarligining m ohiyatini lashkil etadi. Bu davr yozuvchilari tasvirda tarixiylikka yetarlicha ama! qiim agan va um um an kishilarga xos b o ‘Igan sifatlarni o ‘z qahram onlarida mujassamlashtirishga uringan b o ‘lsalar-d a, ularyuzaga keltirgan obrazlarda zam onning ayrim belgilari o ‘z yorqin aksini topgan edi. Shekspiming “Venetsiyaliksavdogar”, “Qaysar qizning tiyilishi” singari kom ediyalari va “ Rom eo va Ju ly etta” tragediyasidagi qahram onlar, Alisher Navoiy dostonlaridagi adolatsiz shoh obrazi m a’lum m a’noda bu daholar yashagan zam onning kishilari sifatida ko‘zga tashlanadilar.Uyg‘onish davri adabiyoti realizmining uchinchi muhim xususiyati unda cherkov xonaqoh xodim lari, ruhoniylar, feodalizmning chirik tartiblari va axloq norm alari keskin tanqid ostiga olinganligi edi. Ba’zida bu tanqid kuchli hajviy ruh kasb etard i. K uchli tan q id iy ruhni biz B okkachchoning “Dekam eron” ida ham , Rablening “Gaigantyua va Pantagryuel” asarida ham, Ulrix fon G uttenning “ Dialog” larida ham, Tomas Myunserning pamfletlarida ham, Servantesning “ Don Kixot” nomli mashhurkitobida ham uchratishimiz mumkin.Uyg'onish davri adabiyoti realizmining to ‘rtinchi muhim xususiyati uning chuqur xalqchillik ruhi bilan sug^rilganligi edi. Bu adabiyotning xalqchilligi unda keng xalq om m asi uchun m uhim hisoblangan narsa-hodisalam ing tasvirlanishida, badiiy asarlarning milliy o ‘ziga xosligiga alohida e’tibor berilishida, o ‘sha asar yozilgan milliy tilning mazmundorligiga va sofligiga kuchli intilishda yaqqol namoyon b o ‘lar edi.Uyg‘onish davrining keng ko‘lami realizmi ko‘plab adabiy janr va ulardagi ko‘rinishlarning shakllanishi hamda rivojiga keng yo‘l ochdi. Lirik, poeziya, novella, roman, tragediya, komediya, sonet, pamflet, maktub, ruboiy va g'azallarning ko‘plab ko‘rinishlari ravnaqi Uyg‘onish davri adabiyotining bu sohadagi muvaffaqiyatidir.Shunday qilib, U yg'onish davri adabiyotining realizmi o ‘z jihatlari doirasining kengligi, insonparvarligi, tanqidiy ruhining kuchliligi, o ‘ziga xos xalqchilik singari xususiyatlari bilan ajralib turadi.Uyg‘onish davri shoiri va yozuvchisining hayotga bolgan ijodiy munosabatida idealga, orzuga suyanib ish yuritish yetakchi yo‘g‘rilgandi. Vositalaridagi mubolag‘adorlik, badiiy arsenalga ko‘p ahamiyat berish, nafosatga e ’tibor edi. Bu davr adabiy ijodi jahon adabiyoti tarixiga sanog'i yo‘q o ‘lmas asarlarni in’om qildi.