«badiiy nutqni tahlil qilish usullari»

Epitet (sifatlash)
- yunon tilidan olingan bo’lib, “izohlovchi” ma’nosini 
anglatadi. Ya’ni, bunda biror so’z boshqasini izohlaydi. Epitet - bu ko’chma va 
obrazli so’z, figura, so’z yoki so’z birikmasi bo’lib, muallifning subyektiv nuqtai 
nazarlari bilan shaxs, predmet, hodisa yoki harakatni aniqlab beradi. Badiiy 
ifodaning oddiy aniqlovchisidan farq qiladi. Folklorda doimiy epitetlardan 
tipiklashtirish vositasi sifatida va uning badiiy ifodasining asosiy vositalaridan biri 
sifatida foydalaniladi. Obrazli epitetlarni yaratish so’zni ko’chma ma’noda qo’llash 
bilan bog’liqdir. So’zlar orqali ifodalanib, ko’chma ma’noda yuzaga keluvchi 
epitetlar metaforik epitet deb nomlanadi. Epitet asosida metonimik nom ko’chishi 
bo’lishi mumkin. (….biz devorlarni qachon parchalaymiz-a, qachon o’z Vatanimiz 
uchun boshimiz bilan turamiz-a? (M.Yu.Lermontov)) 
Ma’no jihatidan bir-biriga zid bo’lgan ot birikmalar belgilanishi bilan hosil 
bo’luvchi bir-biriga zid epitetlar 
okzyumoron (qarshilantirish) 
nomini olgan. 
(quvonchli a’lam, nafratli sevgi (I.B.Golub ijodidan)) 
O’xshatish
- bir predmet xususiyatining boshqa predmetga taqqoslash orqali 
beriluvchi ma’no ko’chishining bir turi. O’xshatish - bu predmetlarni aniq ko’rinib 
turgan yoki kutilmagan o’xshashligi jihatidan taqqoslashdan iborat ma’no 
ko’chishidir. Odatda o’xshatish “go’yoki”, “xuddi”, “naq” kabi so’zlar orqali 
ifodalanadi.
Jonlantirish
- metaforaning bir ko’rinishi bo’lib, jonsiz tabiat xususiyatiga 
jonli mazmun berishdir. Ba’zan jonlantirish tabiat hodisalariga, shu jumladan, jonli 
va ongli mavjudotga murojaat orqali yaratiladi. Odamlar xususiyatining 
hayvonlarga ko’chishini ham jonlantirish deb atashadi. 
Giperbola (Mubolag’a) - 
badiiy nutq ifoda vositalaridan biri bo’lib, 
“bo’rttirib ko’rsatish” ma’nosini beradi. Mubolag’a - gapirilayotgan narsa haqida 
me’yoridan ortiq bo’rttirib ko’rsatilgan ma’noga ega obrazli ibora. 
Litota
- yunon tilidan tarjima qilganda, “oddiylik” ma’nosini anglatadi. 
Agarda mubolag’a - me’yoridan ortiq biror narsaning bo’rttirilishi bo’lsa, 

---

22 
mubolag’aning aksi esa haddan tashqari belgining kamaytirib berilishidir. Litota - 
gapirilayotgan narsaning haddan tashqari kichraytirib berilishidan iborat obrazli 
ibora (mitti bola, mitti odam va boshqalar). 
Nutqning ifoda vositalari sifatida yana yumor, kinoya, kesatishlar sanaladi.