Badiiy matnda o‘xshatish vositalari lingvopoetikasi

BADIIY MATNDA O‘XSHATISH VOSITALARI LINGVOPOETIKASI
Akbarjon Hasanov,
Filologiya fanlari nomzodi, dosent
QDPI, O‘zbek tili kafedrasi
Annotasiya. Ushbu maqolada badiiy matnning obrazli hamda ta’sirchanligini oshirishga xizmat qiluvchi lingvistik o‘xshatishlar A.Qahhorning individual uslub mahoratini tahlil qilish orqali o‘rganilgan.
Kalit so‘zlar. Badiiy matn, o‘xshatish, an’anaviy o‘xshatishlar, individual o‘xshatishlar, propozisiya, matn fragmenti, assosiativ bog‘lanish.


Annotation. In this article, linguistic analogiyes, which serve to increase the imagery and effectiveness of the literary text, are studiyed by analyzing A. Qahhor’s individual stylistic skills.
Keywords. Literary text, analogy, traditional analogy, individual analogy, proposition, fragment of text, associative connection.


Annotasiya. V dannoy state na osnove analiza individualnogo stilisticheskogo masterstva A. Kaxxora issleduyutsya yazыkovыye analogii, slujaщiye povыsheniyu obraznosti i deystvennosti xudojestvennogo teksta.
Klyuchevыye slova. Xudojestvennыy tekst, analogiya, tradisionnaya analogiya, individualnaya analogiya, propozisiya, fragment teksta, assosiativnaya svyazь.

Badiiy tafakkurning eng qadimgi va ommapob ko‘rinishlardan biri bo‘lgan o‘xshatishlar o‘zbek tilshunosligida bir muncha mukammal o‘rganilib, o‘zining nazariy asoslarini topgan¹.

XX asrning 2-yarmidan o‘zbek tilshunosligida dolzarb masalalardan biri hisoblangan biror shoir yoki yozuvchi tilida, yohud alohida olingan badiiy asar tilida qo‘llangan o‘xshatishlarning uslubiy jihatlari hamda so‘z san’atkorlarining undan foydalanish mahoratini o‘rganishga e’tibor qaratildi va hozirgi kunga qadar bu borada sezilarli ishlar amalga oshirildi.
Shunday bo‘lsa-da, alohida olingan shoir va yozuvchi asarlari tilida qo‘llangan o‘xshatishlarni keng jamoatchilikning e’tiborini tortib kelayotgan pragmatik maydon nazariyasi asosida lingvopoyetik tadqiq qilish o‘zining dolzarblik darajasini saqlab kelmoqda.
Ma’lumki, «lingvistik pragmatika tilshunoslikning yangi sohasi sifatida nutq sub’yektining ichki maqsadi bilan bog‘liq yashirin propozisiyalarni o‘rganadi»². Tilning tasviriy vositalari lingvistik pragmatikaning birligi – pragmema sifatida ana shu xususiy yashirin mazmun ko‘rinishlarini o‘z zimmasiga oladi. O‘xshatishlar ham bundan mustasno emas.
A.Qahhor hikoyalari tilini bezashda, nutqning ta’sirchanligi va ifodaviyligini kuchaytirishda, tasvirning aniqligi va obrazliligini ta’minlashda o‘xshatish vositasidan mohirona foydalana olgan ijodkordir. U har bir o‘xshatishga befarq qaramaydi, uni ustalik bilan asar mazmuniga singdirib yuborib, misli ko‘rilmagan, betakror obrazli tasvirlarni yaratadi.
Ma’lumki, o‘xshatishlar badiiy adabiyot tilida qo‘llanilishiga ko‘ra an’anaviy va individual turlarga ajratiladi³.