Бадиий таҳлил асослари

ўзидан бошқа муҳимроқ бир асосга эга бўлмай туриб, бадиий асарни 
тадқиқ этишни мазмундан бошлаш мутлақо тўғри эмас. Ҳолбуки, 
бадиий асарни текширишда айнан шу мажбурий, ҳамманинг жонига 
1
Қуръони Карим ва ўзбек тилидаги маъно таржималари. (Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф 
таржимаси). –Т.: “Шарқ”, 2008. 531- бет. 
2
http://behzodfazliddin.uz/ 

---

84 
теккан сийқа тартиб мактаб таълимида ҳам, ўқув қўлланмаларида 
ҳам, илмий адабиётшуносликка доир ишларда ҳам жуда кенг ёйилган. 
Адабиёт назариясидаги ...умумий қарашни конкрет асарни таҳлил 
қилиш методикасига кўр-кўрона кўчириш қолипни юзага келтиради
”
1
,- 
дейди таниқли рус таҳлилчиси А. Бушмин. 
Айтилганлардан бадиий асар учун шакл ҳам, мазмун ҳам бирдай муҳим 
экани англашилади. Адабиёт ва адабиёттанувчилик тажрибаси ҳам шуни 
кўрсатади. Мазмуннинг аҳамиятини кўрмаслик адабиётшуносликни 
шаклбозликка, маъносиз мавҳум шаклий қурилмаларга, адабиётнинг 
мантиқий-ижтимоий табиатини тан олмасликка олиб боради. Шундай 
концепция асосида иш кўриш таҳлил амалиётида ножойиз эстетизмни 
келтириб чиқариши мумкин.
Айни вақтда шаклга қандайдир иккинчи даражали нарса сифатида 
қараш ҳам бундан кам бўлмаган ёқимсиз оқибатлар келтириб чиқаради. 
Бундай ёндашув амалда адабий асарни санъат ҳодисаси сифатида тан олмай, 
унда бадиий-эстетик эмас, фақат у ёки бу мафкуравий жиҳатнигина 
кўришга олиб келади. Шаклнинг улкан аҳамияти билан ҳисоблашишни 
истамайдиган ижодий амалиёт натижасида “долзарб”, “тўғри”, аммо бадиий 
ишлови тобига етмагани, ҳиссиёт элагидан ўтказилмагани боис эътибор 
тортолмайдиган нурсиз, жўн “яратиқ”лар юзага келади. Зеро, давримизнинг 
машҳур 
адибларидан 
бири 
ёзганидек: 
“