Бадиий таҳлил асослари

Менинг ҳар қандай изоҳим достонни ўлдирган 
бўларди
”,- деганди
1
. Буюк Л. Толстой 1876 йилнинг 26 апрелида Н. 
Страховга 
ёзган 
хатидаги: 
“
Агар 
мен 
романда 
нимани 
ифодаламоқчилигимни айтиб бермоқчи бўлганимда, айни шу романнинг 
ўзини қайтабошдан ёзиб чиққан бўлардим
”,- тарзидаги иқрори ҳам шу 
фикрларга ҳамоҳанг. 
Ёлқинли қарашлари билан рус адабиётшунослиги тараққиётига улкан 
ҳисса қўшган Н. Добролюбов “Ҳақиқий кун қачон келади?” мақоласида 
ёзганидек, бадиий асар учун ният эмас, натижа муҳим: “
Йўқ, биз муаллиф 
зиммасига ҳеч нарса юкламаймиз, аввалдан айтиб қўямизки, биз, 
“Арафа” повестининг мазмунини ташкил этган воқеанинг қандай 
мақсад билан ва қанақа ўю фикрлар натижасида тасвир этилганини 
билмаймиз. Бизга муаллифнинг нима демоқчи бўлганидан кўра, гарчи 
атайин бўлмаса ҳамки, турмуш фактларини ҳаққоний тасвирлаш 
натижасида унинг нималар дегани аҳамиятлироқдир
”
2
.
Муаллифнинг ўз асарини изоҳлаши кераксизлиги борасида постмодерн 
адабиёт ҳақидаги илмий-назарий қарашларнинг асосчиси ва шу йўналишга 
доир илк роман муаллифи италян ёзувчиси Умберто Эко “Атиргулнинг 
исми” номли постмодернистик романида янада кескинроқ фикр билдиради: 
“
Муаллиф ўз асарининг интерпретацияси билан шуғулланмаслиги керак. 
Ёки у ўзини-ўзи талқин қиладиган машина-генераторга ўхшаш роман 
ёзиши керак эди. ...Китобини тугатгач, матннинг йўлига тўсиқ 
бўлмаслик учун муаллифнинг ўлгани маъқул бўларди
”
3
. 
Хуллас, маиший-биографик контекст асарни илмий изоҳлашда катта 
самара берадиган манба деб бўлмайди. Бунда ўқирманнинг савияси ҳал 
қилувчи аҳамият касб этади. Айниқса, ҳозирги кунда чинакам ўқирман 
шунчаки, бадиий истеъмолчи эмас, балки муаллифнинг ижодий 
ҳамкоридир. Бу ҳолни ўз вақтида А. Чехов А. Суворинга ёзган хатида: “