Бадиий таҳлил асослари

Адабиёт сўзини тузукгина онгламоқ учун санъат ҳам гўзал 
санъат деган сўзларни таъриф қилиб ўтиш лозимдир. Санъат луғатда 
ҳунар демакдирким: бир нарсани яхши ишлаб чиқаришдан иборатдир. 
...Бу маънодаги “санъат”дан тилакда бошқача бўлған бир турли 
санъатлар ҳам бор
”
1
,- деб ёзади. Олим “бошқача бўлган санъатлар”га хос 
асосий белгилар тўғрисида тўхталиб: “
...юрак, фикр, туйғу тўлқунларини 
сўз, товуш, бўёв, шакл, ҳарф, ҳаракат каби товар (материёллар) ёрдами 
билан жонлантира чиқариб, бошқаларда ҳам шу тўлқунни яратмоқ 
ҳунарига гўзал санъатлар дейиладир
”,- тарзидаги тўхтамга келади
2
. 
Санъатга тегишли етакчи хусусиятларни кўрсатгандан сўнггина А. 
Фитрат бевосита адабиий асар тушунчасига таъриф беради: “
...адабиёт – 
фикр, туйғуларимиздаги тўлқунларни сўзлар, гаплар ёрдами билан 
тасвир қилиб, бошқаларда ҳам шу тўлқунларни яратмоқдир. Шу билан 
ёзилған асарларга адабий асар дейилади
”
3
. Бугуннинг нуқтаи назаридан 
ушбу таъриф бир қадар жўн кўринсада, ҳодисанинг асл моҳиятини акс 
эттириши жиҳатидан ҳақиқатга энг яқинидир. 
Жаҳонга машҳур ёзувчи Чингиз Айтматов: “
Бадиий асар одамнинг 
одам ҳақидаги ҳикоясидир
”,- дейди. Маданият, санъат ва адабиёт ҳақидаги 
илмий асарлар, луғатлар, қомусларда ушбу тушунча тўғрисида қайта-қайта 
тўхталинган. Уларда бадиий асар атамаси турли мутахассислар томонидан, 
баъзан бир-бирини инкор қиладиган йўсинда, турлича изоҳланган. Чунки 
изоҳлаётган киши томонидан қандай маъно юкланишига қараб, ушбу 
тушунча турли миқёс ва кўлам касб этади. 
Бадиий асар тўғрисидаги кўплаб қарашлар орасида Д. Қуронов, З. 
Мамажонов, М. Шералиева сингари олимлар қаламига мансуб 
“Адабиётшунослик луғати”даги изоҳлар бирмунча кўламдор ва аниқ экани 
билан диққатни тортади. Чунончи, луғат муаллифлари “бадиий асар” 
тушунчасига “