Бадиий таҳлил асослари

ҳар қандай фаннинг илмийлик даражаси унинг математикалашиш 
даражасига тенгдир
”,- деган қарашига таяниб, математик аппаратга эга 
бўлмаган ва хулосалари арифметик миқдорларда ўлчанмайдиган илмий 
ҳодиса фан бўлолмайди деб ҳисоблайдилар.
Математик аниқлик тарафдорлари билан тортишувлар натижасида 
адабиётшунослик фанининг аниқлиги ва илмийлиги борасида муҳим 
тўхтамлар юзага келди. Чинданда мутахассислар ўйланиб қолишди: агар 
адабиёттанувнинг аниқлиги математик табиатга эга бўлмаса, қандай 
хусусиятга эга? Уни илм деб аташ мумкинми? Шу хилдаги кескин 
саволларга жавоб излаш асносида бирор фаннинг аниқлиги ва илмийлиги 
математик моҳиятга эга бўлганлиги даражаси билан эмас, балки ўз 
предметининг қонуният ва хулосаларига мувофиқ келиш даражаси билан 
белгиланади 
деган 
муҳим 
тўхтамга 
келинади. 
ХХ 
аср 
рус 
адабиёттанувчилигининг улкан вакили Д. Лихачёв айтмоқчи: “
Фаннинг 
аниқлигини тайин этишда фақат аниқликнинг ўзига интилмаслик 
керак. Табиатида аниқлик бўлмаган ва бўлиши мумкин ҳам бўлмаган 
материалдан ўта даражадаги аниқликни талаб қилиш ғоят 
хатарлидир
”
1
. Ҳақиқатан, бирор фан томонидан қўлланиладиган тамойил 
ва усуллар шу фаннинг табиатига қанчалик кўп мос келса, ушбу фан 
предмети моҳиятининг муҳим, объектив ва ўзига хос жиҳатларини 
шунчалик тўла кўрсатади ҳамда бу соҳадаги изланишлар ўшанчалик 
илмийликка эга бўлади. Зеро, илмийликнинг асосий, моҳиятан ягона 
белгиси фан предметига мос келадиган қоида ва қонуниятларни тайин эта 
1
Лихачев Д.С. О точности литературоведения // Литературные направления и стили. –Москва. 1976. С. 
15. 

---

11 
олишдан иборатдир.
Адабиётшуносликнинг илмийлиги бадиий адабиётга доир етарлича 
турғунликка эга бўлган қонуниятлар ҳамда адабий ҳодисалар билан 
уларнинг ривожланиш тамойиллари орасидаги муҳим ва муқим 
боғлиқликларни белгилаб беришда намоён бўлади.
Адабиётшуносликдан унинг табиатига хос бўлмаган тарзда ўта 
аниқликни талаб қилишга уринувчилар билан бир қаторда