Бадиий таҳлил асослари

танлаб олиш, саралаш
” ҳамда 
“
танқидий текшириш ва танқид қилиш
” маъноларини англатадиган ﻨ
ﺩﻗ
(
нақада
) ўзагидан олинган “
танқид
” ва ундан ясалган “
танқид қилиш, 
айблаш
” маъноларидаги 
ﺩﻳﻗﻧﺘ
(
танқидун
) ҳамда бундан келиб чиққан ва 
“
танқид қилувчи, танқидчи
” маъносидаги ﺩّّﻗﻧﺼ(
мунаққид
) атамалари ушбу 
эстетик ҳодиса моҳиятини аниқ ва тўлиқ ифодалай олмайди. Бунинг ўрнига 
ўз тилимизда бор ва қозоқ ҳамда қирғиз қардошлар томонидан ҳам 
ишлатилиб келинаётган баҳолаш маъносидаги “
син
” сўзи ва шу юмуш 
билан шуғулланадиган касб эгасини англатадиган “
синчи
” атамасини 
қўллаш мақсадга мувофиқроқ бўларди. 
Бизнингча, ҳар қандай бадиий асарнинг ўқишли ва жозибали 
томонларини ташкил этган эстетик, психологик, ҳаётий, руҳий ҳамда 

---

10 
бадиий тасвирга доир омилларни топиш, муайян бир асар ўқилаётганда 
унинг қайси жиҳатларига эътибор қаратилса, асар моҳиятига етиш осонроқ 
бўлишини кўрсатиш борасида ўқирманга кўмак бериш синчиликнинг асл 
моҳиятини англатади.
Шу ўринда айтиш керакки, бадиий асарни тушуниш ва, айниқса, 
тушунтиришнинг қийинлиги, адабий танқидда яққол кўзга ташланиб 
турадиган субъективлик бадиий асарни илмий таҳлил қилиш мумкин-
номумкин ва керак-нокераклиги борасида кескин қарама-қарши фикрлар 
юзага келишига сабаб бўлади. Бундай қарашларда бир-бирига кескин зид 
бўлган икки ёндашув борлигини кузатиш мумкин.
Бу ёндашувларнинг бири адабий синчиликда фақат 
субъектив
қарашлар ифодасини кўради ва шу сабабли уни илм эмас деб ҳисоблайди. 
Чиндан ҳам таҳлил амалиёти кўрсатадики, айни битта бадиий матн бир неча 
синчи томонидан тамомила ҳар хил йўсинда текширилиши ва турлича 
баҳоланиши кўп учрайди. Бундай ёндашув тарафдорлари адабий 
синчиликнинг илмийлиги худди табиий ва математик фанлардаги каби аниқ 
кўриниб турадиган ҳамда бошқача изоҳлаш мумкин бўлмаган биргина 
йўсинда ифодаланишида намоён бўлишини истайдилар. Анча кенг ёйилган 
бундай қарашдаги мутахассислар кибернетиканинг отаси Н. Винернинг: 
“...