Бадиий таҳлил асослари

Шоирнинг ҳаёт ва 
1
Выготский Л. С. Психология искусства. –Москва. «Педагогика», 1987. -С. 341. 

---

44 
ижоди – инсон психикаси ҳақидаги билимларимизни бойитадиган 
манба. Биз шоирнинг ҳаёти ва ижоди тимсолида ўз руҳиятимизга оид 
жуда қизиқарли, мураккаб сир-асрорлардан воқиф бўламиз. Таъбир жоиз 
бўлса, шоирлар – инсон руҳий камолоти йўлида қурбон бўлгувчи қавм. 
Шу маънода айтиш мумкинки, Миртемир 30-йилларда олган нафасини 
60-йилларга келиб ташқарига чиқарди. У деярли 30 йил давомида нафас 
олмай яшади: ижодий эрки бўғилиб, қаттиқ ҳолдан тойган шоир 60-
йиллар қирғоғига аранг етиб келиб: “Мажнунтол тагига ўтқазинг мени, 
Мен учун йиғласин...”,- дея олди холос
”
1
. Ўйлаймизки, яна йигирма 
йиллардан сўнг бу сатрларга ҳозиргидан тамомила ўзгача маънолар 
юкланиши ҳам мумкин. Абдулла Ориповнинг машҳур “Тилла балиқча” 
шеърининг кутилмаган ижтимоий талқини ҳақида ҳам шундай дейиш 
мумкин. 
Бадиий ижод тарихида юқоридагилардан ҳам таъсирлироқ бўлган 
кўплаб мисолларни келтириш мумкин. Бу ҳолат кўрсатадики, адабий 
асарнинг бадиий таҳлили учун ижодкор ниятини идрок этиш ва унинг 
тажаллисига айланиш ягона асос сифатида саналиши таҳлил моҳиятини 
тўлиғича ифодалай олмас экан.
Текширилаётган бадиий асардан хулоса чиқариш, уни тадқиқ қилиш 
таҳлил этувчининг савияси, диди, дунёқараши, ҳаётий тажрибаси ва бошқа 
бир қатор омилларга боғлиқ эканлиги ҳақиқатдир. Рауф Парфи ва унга 
издош бўлган ижодкорларнинг асарлари турли ўзбек синчилари томонидан 
мутлақо бир-бирига зид тарзда таҳлил этиб келингани, уларнинг ҳар бири 
шоирнинг бадиий нияти, санъаткорлик маҳоратини ўзича англагани ҳам 
шундан далолатдир. 
Таниқли адабиёттанувчи проф. Д. Қуронов “Адабий асар талқини 
эстетик тамойил сифатида” мақоласида бадиий асардан келиб чиқадиган 
маъно муаллиф кўзда тутганидан ўзгача бўлиши мумкинлиги ҳақида: 
“