Бадиий таҳлил асослари

адабий асарни тўғридан-тўғри ва жўн тушуниш ўрнига уни фикран 
маъноли қисм ва унсурларга бўлиб қабул этишни кўзда тутадиган илмий 
фаолиятдир
”
2
. Бу хилда фикрлайдиган мутахассисларнинг қарашларида 
ҳам асосли ўринлар йўқ эмас. Дарҳақиқат, бадиий таҳлилгина адабий 
асарни жўн, тўпори қабул этишдан, уни ҳаёт ҳодисаси билан аралаштириб 
юборишдан, «Қаҳрамонларнинг кейинги тақдири нима бўлади, фалончи 
пистончига уйланадими?», «Фалон асарларнинг қаҳрамонлари ҳозир нима 
қилишмоқда?» сингари асарнинг ўзига хос эстетик ҳодиса эканини йўққа 
чиқарувчи қарашлардан қутқаради. Лекин масаланинг бошқа томони 
шундаки, ҳар қандай асл бадиий асар яхлит поэтик бутунлик ҳисобланади 
ва бу бутунликка дахл қилиш унинг жозибасию сеҳрини йўққа чиқариши 
мумкин.
Г. Тараносова ҳам ўз ишида бадиий асарга яхлит ҳодиса сифатида 
ёндашиш бадиий таҳлилнинг ўта муҳим тамойили эканини таъкидлайди. 
Лекин олима адабий таҳлил моҳиятини тушунтиришда бадиий асарни 
«қисмлар» ва «унсурлар»га ажратиб ўрганишни асосий тадбир 
ҳисоблайдики, бу ёндашув амалда унинг олдинги қарашларини инкор 
қилади. Бундан ташқари, асарни маъноли қисмларга ажратишда унинг 
бадиийлигини таъминлаган сиртқи жиҳатларигина ҳисобга олиниб, моҳияти 
четда қолиб кетиши хавфи ҳам юзага келади. Шунингдек, бирор адабий 
асарни маъноли қисмларга бўлиб идрок этишнинг ўзигина ҳеч ким учун 
асосий мақсад бўлиши мумкин эмас. Таҳлилдан мақсад ўрганилаётган 
асарнинг моҳияти ва эстетик қиммати нимадан иборат эканини аниқлаш 
бўлиши мумкин. Маъноли қисм ва унсурлар ана шу моҳият ва қимматга 
қанчалик хизмат қилгани билангина аҳамиятлидир. 
Ўзбек адабиёттанувчилик илми ва дунё адабиётшунослигининг сўнгги 
ютуқлари акс этган “Адабиётшунослик луғати” асарида бадиий таҳлил 
тушунчасига қуйидагича илмий таъриф берилади: “
...адабий асарнинг