B. T. Toshmuhamedov

M uzliklarning k o ‘p yillik (asriy) tebranishi. 
M uzning m uzlik 
ustidagi h arakatini m uzlik o 'zin in g surilishi bilan aralashtirib 
bo'lm aydi. M uzlik har doim h arakatda, oqishda, u n ing surilishi 
esa to 'y in ish hududiga kelgan m uz bilan erish hududiga kelgan 
muzlik nisbatiga bog'liqdir. T o'y inish h u d udidan k o 'p m uz kelsa 
va u erish hududida erib yo 'qolm asa, m uzlik tili uzayadi, dem ak, 
m uzlik ilgari siljigan b o 'lad i, aksincha; m uzlik chekinsa, uning 
tili qisqaradi. M uzlikning bu harak at funksiyasi uning k o 'p yillik 
tebranishi deb ataladi.
V
63-rasm. Qulosiyo soyining «V» simon ko'rinishi.
M uzliklarning ko 'p yillik tebranishi iqlim ning katta m aydonda 
k o 'p yillar davom ida o'zgarish id an vujudga keladi. T o 'rtlam ch i
262

---

davr muzligi buning misoli bo'lishi m um kin, ch un ki u chlam chi 
davr m uzligidan keyin iqlim sovigan, bu davrda havo isib-sovib 
turgan, n atijad a m uzlik ilgari bosib va ch ekinib turgan. H ozirgi 
davr esa m uzlikning chekinish (regressiya) davridir.
M aterik m uzliklari. 
Q oplam a yoki G ren lan d iy a tipidagi m a ­
terik m uzliklari qutb o 'lk alarida kuzatiladi. U lar katta sidirg‘a 
massivni tashkil etuvchi yirik m uzliklar b o ‘lib, m aterik va orollarni, 
m asalan, G renlandiyani, Baffin yerini qoplab olgan. B ulartagidan 
c h iq ib q o lg a n y a la n g ‘o c h q o y a la r n u n a ta k la r d eb a ta la d i. 
G ren la n d iy ad ag i m u zlik n in g m aydoni 2 m ln k m 2 ga yaqin. 
Q u tb lard an b irm u n c h a u zo q d a joylashgan yassi to g ‘liklardagi 
m uzliklar m ahalliy m uzliklardir, b u lar vodiylarda taralib yotgan 
bir n ech a m u zliklardan to ‘yinadi. U lar S kandinaviya tipidagi 
m uzliklardir (N orvegiyadagi Y usteldalsbr m uzligi).
Hozirgi materik muzliklarining maydoni 16,3 m ln km 2 ga yetadi 
(bu butun quruqlikning 11% iga baravar), bu muzliklarning hajmi 
20,9 m ln km 2 ni tashkil etadi. Agar bu muzliklar erib ketsa, D unyo 
okeani sathi 50 m ko‘tarilar edi, agar Antarktida muzlarining o ‘zigina 
erib ketsa, D unyo okeani suvining sathi 40 m ko'tarilgan b o ‘lar edi.