B. T. Toshmuhamedov

57-rasm. 
Daryo terrasalarining turlari.
A — erozion; В — akkumlativ; D — aralash; 1 — alluviy; 2 — zamin
yotqiziqlari.
243

---

Daryo terrasalari turli balandlikda joylashgan boMib, ular bir 
qancha (10-15) tagacha boMishi m um kin.
Terrasalar tog‘ orasida 200-500 kv-m to g ‘ etaklarida esa 1000 
kv km va u n d a n h a m k a tta ro q m a y d o n n i is h g ‘ol e ta d i, 
tekisliklardagi terrasalar bir nech a o ‘n m ing kv km m aydonni 
ishgol qiladi. B unday jo y lard a aholi y ashaydigan qishloqlar, 
shaharlar barpo etiladi va keng paxtazorlar m aydonga keladi.
3 .4 . Yer osti suvlarining turlari, hosil boMishi va tarkibi
Yer osti suvlari deb Y er p o ‘stidagi to g ‘ jin slari o rasid a 
joylashgan qattiq, suyuq, gaz holatidagi suvlarga aytiladi.
Rus olim i V ernadskiyni hisob-kitoblariga k o ‘ra 16 km gacha 
chuqurlikda boMgan Yer ostida suvlarining u m um iy hajm i 400 
mln m 3 ga teng ekan. Y er osti suvlarining Y er yuzasiga yaqin- 
roqdagilari qattiq jinslar orasidagi kanalchalar orqali harakatlanadi. 
Bu suv tom chilari bir-biri bilan deyarli bogMiqdir. K atta ch u qur- 
likdagi suvlar esa to g‘ jinslari orasidagi g ‘ovaklarda joylashgan 
boMib quruq qazilm alarda bosim ning nisbatan o ‘sha chuqurlikda 
kamayishi natijasida bu suv kapilarlari bosim kam ayishi natijasida 
shu quduqqa talpinadi va Y er yuzasiga chiqadi.
T abiatda Yer osti suvlarining paydo boMishi to g ‘ jinslarining 
turlariga, ularning tarkibiga, xossalar xususiyatlariga bogMiq holda 
yuz beradi. T og' jinslari qatlam laridagi m avjud Yer osti suvlari 
m a ’lum hajm va yo‘nalishidagi suv oqim ini vujudga kelishiga qadar 
bir necha holatda boMadi. Y er osti suvlarining bunday holati o ‘z 
vaqtida A.F. Lebedev to m o n id an ko‘rsatilgan. B unda eng aw alo , 
jins jarralari atrofida suv m olekulalarining dastlabki to ‘planish 
jarayoni yuz beradi, keyin bu to ‘planish toMa holatga, so ‘ngra 
p ard a suvi k o ‘rin ish ig a kelishi va n ih o y a t, erkin o q u v ch an
gravitatsion va kapilyar holatga oMish jarayoni yuz beradi.
Suv bug‘lari 
— to g ‘ jinslari zarralari sirtida tutgan holatiga 
qarab, m ustahkam bogMangan va b o ‘sh bogMangan suvlar vujudga 
keladi. M ustahkam bogMangan va gigroskopik suvlar jins zarralari 
b ilan m u sta h k a m bogM angan boMib, bu suvni faq at y uqori 
haroratda qizdirish yoMi bilan ajratib olish m um kin.
244

---