B. T. Toshmuhamedov

12-rasm . M etallsim on yaltirash (Pirit).
M inerallarning o ‘ziga xos rangi idioxrom atik rang deb 
yuritiladi.
M inerallarda rangning paydo b o ‘lishi uning tarkibidagi 
xromofor, ya’ni rang beruvchi kimyoviy elem entning borligiga 
bog'liq. Bunday xromoforlar jumlasiga Ti, V, Sg, M n, Fe, So, 
Ni, W, Mo, U, Su va TV — elementlari kiradi. Mineral tarkibidagi 
xrom unga quyuq qizil (piron, rubin), och yashil (zum rad), 
gunafsha (rodoxrom) rang beradi.
Alloxromatiya 
grekcha tashqi, chet va boshqa demakdir. Bir 
mineralning bir necha xil rang va tuslarda bo ‘lishini ko‘plab 
uchratish mumkin. Masalan, odatda rangsiz, shaffof kristallar 
holida uchraydigan kvars gunafsha (am etist), pushti-sarg‘ish- 
qo‘ngir(tem iroksidlari bo‘lgani uchun), tillarang (sitrin), kulrang 
yoki tutun rangi (rauxtopaz), to ‘q qora (m orion), nihoyat sutdek 
oq ham bo‘lishi mumkin.
68

---

13-rasm. 
M orion.
Xuddi shunga o ‘xshab osh tuzi-galit-oq, kulrang, qo‘ng‘ir, 
pushti va b a’zan ko‘k rangda bo‘lishi mumkin.
M inerallarning rangi ularning tarkibida mayin zarrachalar 
holida tarqalgan mexanik aralashmalar bo'yalgan xromoforlar bilan 
bog'liq. Ular juda oz miqdorda bo‘lganda ham rangsiz mineralni 
to ‘q rangga bo ‘yashi mumkin.
M inerallarning xromoforlar bilan bogMiq bo‘lmagan ranglari 
alloxromatik ranglar deb yuritiladi. M inerallarga qoram tir rang 
beruvchi aralashmalarga temirgidroksidi, qizil rangli temir oksidlari, 
qora rangli marganets oksidlari va boshqa organik moddalar kiradi. 
U lardagi rang beruvchi pigm ent k o ‘p in ch a notekis, b a’zan 
konsentrik qavatlar bo ‘yicha tarqalgan bo'ladi, masalan, agat.
Psevdoxromatizm 
(qalbaki). Ayrim shaffof minerallar tovlanib 
turadi; bu ulanish tekisligi darzlarining ichki yuzasidan yoki 
qandaydir aralashm alar yuzasidan tushayotgan nurning qaytishi- 
interferensiyasi bilan bog‘liq. M asalan, labrodorit ko ‘k va yashil 
rangda, opal esa sadafdek tovlanib turadi. Bunga sabab mineral 
yuzasining boshqa xil tarkibdagi m ayin m inerallardan tashkil 
topgan po'stlam ing bo'lishidir. M asalan, qo ‘ngir tem ir toshning
69

---

buyraksim on yuzasi, bornit (S uFeS 4) va boshqa m inerallar. 
Minerallar sirtining bunday rang-barang tovlanuvchi po'stlarining 
holati minerallarning tovlanuvchanligi deb aytiladi.