Etilen– rangsiz, hidsiz, havodan biroz yengil gaz. Suvda yomon eriydi. Propen va butenlar ham normal sharoitda gaz holatida bo‘ladi

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O'RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI SAMARQAD UNVERSITUTI SIRTQI Maxsus sirtqi KIMYO-312 guruh BOZOROV JAMSHID

Mavzu: Alkenlar

Alkenlarning fizik va kimyoviy xossalari

Fizik xossalari

Etilen– rangsiz, hidsiz, havodan biroz yengil gaz. Suvda yomon eriydi. Propen va butenlar ham normal sharoitda gaz holatida bo‘ladi.

Ularning umumiy formulasi- CnH2n.

Ularning umumiy formulasi- CnH2n.

Etilen qatoridagi uglevodorodlar to’yingan uglevodorodlarga nisbatan vodorod sonining ikkitaga kamligi bilan faqr qiladi.

To’yinmagan uglevodorodlar xam gamologik qatorga ega

C2H4-etilen

C3H6-propilen

C4H8-butilen

C5H10-amilen

Nomenklaturasi:Alkenlarni rasional nomenklatura bo’yicha nomlaganda “AN” qo’shimchasi o’rniga “ILEN” qo’shimchasi qo’shib o’qiladi.

Sistematik nomenklatura bo’yicha nomlangan to’yinmagan uglevodorodlar radikallari nomiga “IL” qo’shimchasi qo’shib o’qiladi.

Izomeriyasi:

Etilen qatori uglevodorodlarining izomerlari xuddi to’yingan uglevodorodlarnikiga o’xshashdir,ammo qo’shbog’ning joylashi shiga qarab izomerlar soni ko’proq bo’ladi.Eten va Propenda izomer bo’lmaydi

Bundan tashqari etilen uglevodorodlarda,fazoviy izomerlar –sis

-trans,izomerlar xam bo’lishi mumkin.Agar o’rinbosarlar qo’shbog’ga

nisbatan bir tomonda bo’lsa –sis,agar o’rinbosarlar xar tomonda

bo’lsa – trasn izomer deyiladi.Masalan

Butendan keyingi vakillari suyuqlik, yuqori vakillari esa qattiq moddalardir.

Kimyoviy xossalari.

Etilen va uning gomologlarini asosiy kimyoviy xossalari ularning qo‘shbog‘lari bilan bog‘liq.

Ular qo‘shbog‘ni uzilishi hisobiga oson reaksiyaga kirishadi. Ayniqsa, birikish reaksiyalari alkenlar uchun xarakterli hisoblanadi.

1. Gidrogenlash reaksiyasi.

Alkenlar yuqori temperaturada katalizator

ishtirokida qo‘shbog‘ni uzilishi hisobiga gidrogenlash reaksiyasiga kirishadi: CH2 CH2 + H2 CH3 CH3

2. Galogenlash reaksiyasi.

Alkenlar qo‘shbog‘ni uzilishi hisobiga galogenlash

reaksiyasiga ham kirishadi.

Reaksiya mahsuloti sifatida alkanlarning dibromli birikmalari hosil bo‘ladi:

CH2 CH2 + Br2 CH2Br CH2Br

3. Etilen va uning gomologlari vodorod galogenidlarni ham biriktirib olishi mumkin: CH2 CH2+HBr CH3 CH2Br

Propilendan boshlab vodorod galogenid birikishi biroz farq qiladi.

Bunda reaksiya Markovnikov qoidasiga asosan boradi.

4. Alkenlar molekulasidagi qo‘shbog‘ hisobiga oksidlanish reaksiyasiga oson kirishadi.

Etilen kaliy permanganat ta’sirida neytral muhitda oksidlanganda ikki atomli spirt etilenglikol hosil bo‘ladi

Spirt etilenglikol

5. Etilen va propilen polimerlanish reaksiyalariga kirishadi.

Polimerlanish – bu bir xil molekulalarning o‘zaro birikib, yirik molekula polimerni hosil qilish reaksiyasidir.

Etilenning polimerlanishini quyidagicha yozish mumkin : nCH2 CH2 (-CH2 CH2 )n polietilen n – polimerlanish darajasi. Bu yerda etilen monomer, polietilen polimer hisoblanadi.

Ishlatilishi. Etilen va propilenni polimerlanish mahsulotlaridan texnika va turmushda foydalaniladigan polietilen va polipropilen olinadi.

Polietilen

Polipropilen