Б. Сапаров ф а л с а ф а

Дунѐқарашда ижтимоий муҳитнинг роли. 
Ақл пайдо бўлиши билан 
инсон ўзини фикрловчи мавжудот сифатида англай бошлайди, унда ўз 
«мени» ва ўзгалар ҳақида тасаввури шаклланади ва ривожланади. Шу тариқа 
у ўзини ва ўзини қуршаган борлиқни англайди, ўзи ва бошқа одамларни, ўзи 
ва ташқи муҳитни фарқлайди, илгари ўзига маълум бўлмаган дунѐнинг янги 
ва янги жиҳатларини идрок этади. Бундай қарашлар инсоннинг ўзи ва ўзини 
қуршаган борлиқ ҳақидаги тасаввурлари мажмуи сифатида шаклланадиган 
дунѐқараш негизини ташкил этади. Бунда инсон ўзига маъқул ва номаъқул 
Дунѐқарашнинг моҳияти. 
Дунѐқарашнинг тузилиши. 
Дунѐқарашнинг тарихий 
шакллари.

---

12 
нарсаларни фарқлайди, баҳолар беради, устуворликлар тизимини яратади ва 
муайян мақсадларга эришишда тегишли тарзда иш кўради.
Дунѐқарашнинг тузилиши
- 
дунѐни сезиш, дунѐни идрок этиш ва 
дунѐни тушуниш каби энг муҳим элементлардан иборат
.
Дунѐни сезиш
– бу ўзини қуршаган дунѐни сезгилар ѐрдамида ҳиссий 
идрок этишдир.
Бунда туйғулар, кайфият дунѐни гўѐки рангларга бўяйди, 
унинг образини субъектив, соф индивидуал сезгилар орқали акс эттиради. 
Масалан, бемор одамга ҳаддан ташқари ѐруғ бўлиб туюлиши мумкин бўлган 
нур, соғлом одам учун нормал бўлади; дальтоник ранглар гаммасини, кўриш 
қобилияти нормал бўлган одамга қараганда бутунлай бошқача идрок этади. 
Бундан дунѐни сезишнинг ҳар хил, хусусан оптимистик, пессимистик, 
фожеавий типлари келиб чиқади. 
Дунѐни идрок этиш
– 
бу атроф борлиқни идеал образларда тасаввур 
қилишдир.
Дунѐни идрок этиш тўғри ѐки нотўғри бўлиши, яъни борлиққа мос 
келмаслиги мумкин. Бу ҳолда борлиқ нотўғри тасаввур қилинади ѐки 
иллюзиялар, сув парилари, алвастилар, кентаврлар ҳақидаги тасаввурларга 
ўхшаш фантазиялар пайдо бўлади.
Дунѐни тушуниш
– 
инсоннинг ва уни қуршаган дунѐнинг моҳиятини 
аниқлаш, шунингдек табиатда юз берувчи воқеа ва жараѐнларнинг ўзаро 
алоқаларини тушунишга қаратилган ақлий-билиш фаолиятидир.
Дунѐни сезиш ва қисман (элементар шаклларда) дунѐни идрок этиш 
нафақат инсонга, балки ҳайвонларга ҳам хос бўлса, дунѐни тушуниш эса 
фақат одамларга хос хусусиятдир.

---

13