B. S. Usmanov konservalash texnologiyasi asoslari

Qovoqni quritish. 
Dunyoda qovoqning 10 ta turi bo‗lib, undan 3 tasi bir 
yillik va 7 tasi ko‗p yillikdir. Qovoqning o‗rtacha og‗irligi 0,5 kilogrammdan 35 
kilogrammgacha boradi. Eng asosiysi u Antarktidadan tashqari dunyoning barcha 
burchagida o‗sadi. Arxeolog qazishmalardan ma‘lum bo‗lishicha, odamlar qovoqni 
bundan uch ming yil ilgari iste‘mol qila boshlashdi. Qovoq urug‗lari Peru 
hindularining qabrlaridan ham topilgan. Qadimgi YUnoniston va Rim aholisi 
quritilgan qovoqdan turli xil idishlar tayyorlashgan. 1926 yilda akademik Vavilov 
tomonidan Afrikaga uyushtirilgan ekspedisiya natijasida u erda o‗sadigan yovvoyi 
qovoq borligini ko‗rishgan. Tropik mamlakatlarda qovoq daraxtlari mavjud bo‗lib, 
ularning ham o‗ziga xos xislatlari mavjud. Biz ta‘rif etadigan qovoq 
begnoliyadoshlarga mansub nabotot namunasidir. Bu erda qovoq daraxtining 2 turi 
kengroq tarqalgan bo‗lib, birinchisining ilmiy nomi «Kressensiya alata», 
ikkinchisining nomi «Kressensiya kuste» deb ataladi. 

---

119 
Qovoq daraxtining asl vatani Amerikaning tropik hududlari hisoblanadi. 
O‗simlik yovvoyi va madaniylashtirilgan holda Meksika, Markaziy Amerikada 
o‗sadi. Shuningdek, u yana Afrikaning g‗arbida, Osiyo qit‘asining tropik 
hududlarida, Malakka va Filippin orollarida ham madaniy ravishda ekiladi. Qovoq 
daraxti o‗sgan joylardagi mahalliy aholi bu ajabtovur o‗simlikdan atroflicha 
foydalanadilar. Qovoq mevasining pishgan urug‗i qovurilib iste‘mol qilinadi, yog‗i 
oziq-ovqat mahsulotlariga ishlatiladi. Janubiy Amerikada qovoq daraxti 
mevasining urug‗i ilon chaqqanida zaharini kesishda qo‗llaniladi. Po‗stlog‗ining 
qaynatmasidan illatli yaralarning fasodlarini (chipqon, xo‗ppoz, sizlog‗ich, hasmol 
singari) tozalashda, barglaridan bosh og‗rig‗ini (migren) qoldirishda foydalaniladi. 
Evropa mamlakatlarida katta maydonlarda yetishtirilganda hosil qovoq 
yig‗gich yoki maxsus kombaynlarda yig‗ishtirib olinadi. Bir gektar maydondagi 
qovoqni mashina yordamida yig‗ishtirib olish uchun 2-3 soat vaqt ketadi. Moyli 
qovoqning urug‗ hosildorligi nav va yetishtirish usullariga bog‗liq ravishda 
gektariga 600 kg dan 1100 kg gacha bo‗ladi. Hosil yig‗ishtirib olingandan keyin 
urug‗ darhol qovoq qoldiqlaridan tozalab yuviladi va quyoshli joyda quritiladi. 
Quritish 1-2 hafta davom ettiriladi. Qovoq urug‗i qog‗oz yoki latta xaltalarda 
quruq va salqin joyda saqlanadi.
Moyli qovoq yetishtirishni ko‗paytirish iste‘mol mahsulotlarining turli-
tumanligi va aholi salomatligini oshirish, farmasevtika uchun dorivor, aholi uchun 
yuqori sifatga ega bo‗lgan moy ishlab chiqish, mamlakatimizda moyli ekinlarning 
turi va genofondini boyitish, qolaversa, eksportbop mahsulot tayyorlash imkonini 
beradi.