B. S. Usmanov konservalash texnologiyasi asoslari

Mahsulot saqlashga ta‟sir etuvchi omillar 
Konservalangan meva va sabzavotlarni uzoq vaqt saqlash mumkin dedik. 
Shu bilan birga shuni ham ko‗zda tutish kerakki, agar ichki va tashqi korroziyalar 
tez uzatadigan bo‗lsa idishning germetik mahkamlangani buzilishi mumkin. 
Agar mahsulotda temir turlari to‗planaversa saqlashda ichki korroziya 
jarayoni davom etadi. 
Korroziyaga uchrashiga qarab hamma konservalanuvchi oziq-ovqat 
mahsulotlarini uchta guruxga bo‗lish mumkin. 
1)
tez korroziyalanuvchi: qovoqcha va baqlajonli ikra, sabzavot do‗lmali 
qovoqcha va baqlajonlar, pomidor sharbatida mahkamlangan qovoqcha va 
baqlajonlar, lavlagi kompoti va boshqalar. 
2)
o‗rtacha korroziyalanuvchi: pomidor sharbati, pomidor pastasi va 
bo‗tqali, do‗lmali shirin qalampir, pomidor sharbatli, go‗shtli konservalar. 
3)
kuchsiz korroziyalashuvchi: bunga sabzavotli tabiiy konservalar kiradi: 
ko‗k no‗xat rangli karam, makkajo‗xori, sabzi, pomidor konservalari, sabzi 
sharbati, povidlo, murabbo, jem va boshqalar. 

---

53 
Go‗sht, 
ko‗k 
no‗xat, 
makkajo‗xorilarni 
konservalashda 
faqatgina 
elektrokimyoviy korroziyalanish jarayonlari emas, balki kimyoviy reaksiyalarning 
ham borishi kuzatiladi. Bunga qora dog‗larning hosil bo‗lishi natijasida 
mahsulotning tovar ko‗rinishi buziladi. 
Mahsulotni saqlashda korroziya jarayoniga quyidagilar ta‘sir qiladi: 
1)
harorat - agar mahsulot harorati sterilizasiyadan so‗ng yaxshi 
sovutilmagan bo‗lsa yoki mahsulot saqlanayotgan bino harorati yuqori bo‗lsa 
konservalar korroziyaga uchrashi mumkin. 
2)
namlik - konserva idish tashqi tomondan suv yoki nisbiy namlikning 
yuqori bo‗lishi natijasida korroziyaga uchraydi. 
3)
avtoklav devori va metall o‗rtasida galvanik elementlarning paydo 
bo‗lishi ham korroziyaga sabab bo‗ladi. 
Bankalar ustiga kislota yoki tuz eritmasi to‗kishi ham korroziya jarayonini 
tezlanishiga olib keladi. 
Konserva bankalari ho‗l va nam atmosferada saqlanayotgan bo‗lsa korroziya 
jarayoni ko‗rsatiladi. Bunda SO
3
, NH
3
va boshqa gazlarning xo‗l banka ustiga 
tushishi idishning tez korroziyaga uchrashishiga olib keladi. 
Shunday qilib mahkamlangan konserva idishlari korroziyaga uchramasliklari 
uchun, sterilizasiyadan so‗ng ular yaxshilab yuvilishi, quritilishi va nisbiy namligi 
yuqori bo‗lmagan binolarda saqlanishi kerak. 
Ko‗pgina konserva zavodlarida bu jarayonlar qo‗lda bajariladi. Bu 
jarayonlarni bajarish juda qiyinligi va ishchi kuchi etishmasligi natijasida, ko‗pgina 
texnologik xatolarga yo‗l qo‗yiladi va mahsulot buzilishiga tezda korroziyaga 
uchrashiga olib keladi. Lekin hozirgi paytda bir qancha zavodlarda yarim 
mexanizasiyalashtirilgan liniyalar (tamg‗alash, joylash jarayonlari) o‗rnatilgan. 
Tamg‗alash, 
quritish 
va 
avtoklavlardan 
chiqarish 
jarayonlarni 
mexanizasiyalashtirish yo‗lga qo‗yildi. Natijada qiyin jarayonlar (konserva 
bankalarini yashiklarga joylashtirish, yashiklarni ko‗tarish va omborxonalarga 
eltish) yo‗qotildi va ishchi kuchi tejaldi. 

---

54 
Hozirda konserva bankalarni tamg‗alash va joylashtirish liniyalari mavjud 
bo‗lib, bunda bankalar yuvuvchi va qurituvchi agregatlarda ishlov beriladi. 
Ichki va tashqi korroziyalardan saqlanish uchun bankalar saqlanadigan bino 
harorati 0 – 20 ᵒC atrofida va havosining nisbiy namligi 70 - 75 % dan oshmasligi 
kerak.