|
таркибидан азот, органик моддалар .ва шалтоқнинг йўқолиши, %
(X. А. А саров, 1989)
С ақлаш
С о м о н тўш ам али гўнг
Т о р ф тўш ам али гўнг
усули
о р ган и к
модда
азот
гўнг
ш алтоғи
о р г ан и к
модда
азот
гўнг
ш алтоғи
Ғ овак
32,6
31,4
10,5
40,0
25,3
4,3
Ғ овак-зи ч
24,6
21,6
5,1
32,9
17,0
3,4
Зич
12,2
10,7
1,9
7,0
1,0
0,6
Фосфорит талқонини гўнгга исталган пайтда ара
лаштириш мумкин.
Тўшамали гўнг миқдорини аниклаш.
Маҳаллий ўғит-
лардан фойдаланиш режасини тузишдан олдин йил
давомида тўпланиши мумкин бўлган гўнг миқдори
ҳисоблаб топилади (49-жадвал). Тўплаб қўйилган гўнг
микдорини аникдаш учун унинг ҳажми ўғит массасига
кўпайтирилади. Бунда 1 .м’янги гўнг массаси 0,3—0,4 т,
зичланган гўнг массаси 0,7
m,
чала чириган гўнг масса
си 0,8
m
ва чириган гўнг массаси 0,9
m
деб қаралади.
Молларни боғлаб ёки қамаб боқиладиган даврда
тўпланадиган гўнг микдори (ТГ) қуйидаги формула
асосида цисобланади:
т г
_ г * к ■
м
11
1000
бу ерда:
Г — бир бош чорва молидан бир кунда олинадиган гўнг
(жадвалдан олинади),
кг;
К — молларни оғилда боқиш (сақлаш) даври,
кун;
М — подацаги моллар сони, дона;
1000 —
кг ни т га айлантириш коэффициенти.
Турли микдорда тўшама ишлатилганда, 1 кеча-кундузда
олинадиган гўнг мицдори, кг
(Д. А. К орен ьков, 1980)
Тўш ама
меъёри,
кг
Б и р бош чорва м олидан о ли н ад и ган гунг.
кг
й и р и к ш охли
қорам ол
отлар
қуй ва
эч ки лар
чўчқалар
.0
25
17
1,7
2
1
28
21
4,7
4
2
32
24
8,0
5
3
37
25
9,0
—
4
39
26
—
—
5
42
27
—
—
6
44
28
—
—
Мазкур усул билан янги гўнг миқдори аниқланади.
Бу микдорни чала чириган гўнгга айлантириш учун
0,7—0,8, чириган гўнг ёки чириндига айлантириб цисоб
лаш учун эса мос равишда 0,5 ва 0,25 коэффициентлар-
га кўпайтириш лозим.
Тўшамали гўнг — озиқ моддалар манбаи. Азот ва кул
элементларнинг ўсимликларни озикданиши учун лаё-
қатлилиги гўнгнинг таркиби, чириш даражаси ва туп
рокда минераллашиш тезлиги га боғлиқ.
Гўнг таркибидаги калийнинг асосий қисми ҳаракат-
чан ва хлорсиз шаклда бўлиб, уни тамаки, картошка ва
цитрус мевалиларга қўллаш яхши самара беради.
Фосфорнинг асосий қисми гўнгнинг қатгиқ фрак-
цияси таркибига киради. Шунинг учун гўнг таркибида
ги фосфор минерал ўғитлар таркибидагидан кўпроқ
(25% ва ундан ортиқ) ўзлаштирилади. Гўнгдаги органик
моддаларнинг, шунингдек, гўнг билан тупроққа бирга
ликда киритиладиган минерал ўғитлар таркибидаги фос
форнинг ўсимликларга моликлиги ортади.
Азот гўнгнинг барча таркибий қисмларига киради.
Лекин фақат суюқ ажратмалар таркибидаги азотгина
ўсимликлар томонидан бевосита ўзлаштирилади. Кат-
тик қисм ва тўшама таркибидаги азот фақат минерал-
лашгандан кейингина ўзлаштирилади.
Тупроққа гўнг киритилган биринчи йилда усимлик
лар аммиак шаклдаги азотни ўзлаштиради. Усимликлар
турли чорва моллари гўнги таркибидаги озиқ моддалар-
дан турли даражада фойдаланади. Масалан, биринчи
йили экинлар қўй гўнгги таркибидан азотнинг 30, от
гўнгидан 20 ва қорамол гунггидан 18% ини ўзлаштиради.
Гўнгдаги азотдан фойдаланиш коэффициенти шу
нингдек, гўнгнинг чириш даражасига боғлиқ. Маълу-
мотларнинг кўрсатишича, биринчи экин янги гўнг тар
кибидан 7,8%, чала чириган гўнг таркибидан 23,4%,
чириган гўнг ва чиринди таркибидан мос равишда 17,5 ва
4,8% азотни ўзлаштиради.
Янги гўнгни анча эрта муддатларда кузги шудгор
остига бериш мақсадга мувофикдир.
Бир
т
гунг таркибида 5
кг
азот, 2,5
кг
фосфор иа 6
кг
калий мавжуд. Гектарига 30
т
гунг киритилганда,
тупроққа 150
кг
азот, 75
кг
фосфор ва 180
кг
калий
келиб тушади. Биринчи йилги экин томонидан тахми
нан 30—40
кг
азот, 22,5
кг
фосфор ва 100
кг
калий
ўзлаштирилади.
Тўшамали гўнгни қўллаш. Тўшамали гўнгни шудгор
остига киритиш энг самарали усулдир. Киритилган гўнг
меъёри унинг чириш даражаси, ўсимликларнинг био
логик хусусиятлари ва тупроқ-иқлим шароитларига бог
лик равишда гектарига 20—50
т
қилиб белгиланади.
Одатда, сабзавот, картошка ва илдиз мевалилар ва
кўк поя учун етиштирнладиган экинлар донли экин
ларга нисбатан кўпроқ гўнг билан таъминланади. Чо-
пиқталаб экинлар қатор оралари ишланмайдиган экин
ларга нисбатан гўнгга анча талабчандир.
Кучсиз маданийлашган тупрокдар унумдорлигини
ошириш ва экинлар ҳосилдорлигини кескин кўтариш
учун гўнгга талабчан экинларга (маккажўхори, бод
ринг, картошка, қандлаалаги, кузги донли экинлар)
бир йўла юқори меъёрда гўнг қўллаш, бошқа экинларга
минерал ўғитлар ишлатиш тавсия қилинади.
Гўнгнинг алмашлаб экишда тутган ўрнини белги
лашда экинларнинг биологик хусусиятлари ва иқтисо-
дий мавқеига эътибор берилади.
Гўнг тупроқ хусусиятларини тубдан яхшилайдиган
ва ўсимликларнинг барча талабларини қондирадиган
мураккаб ўғит ҳисобланади. Аммо унинг микдори Рес-
публикамизда жуда оз бўлиб, гектарига ўртача 3—5
т
дан ошмайди. Бу албатта жуда кичик кўрсаткичдир. Бу
муаммони ҳал қилишда хўжаликларда «гўнг алмаш
лаш» режасига амал қилиш (алмашлаб экиш тизимида-
ги битта далага камида 20
т/га
микдорида гўнг кири
тиш) муҳим аҳамият касб этади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
