B. S. Abdullaeva tdpu ilmiy ishlar va innovatsiyalar bo‘yicha prorektor

Adabiyotlar: 
1.
Гершунский Б.С. Компьютеризaция в сфере образования: Проблемы и 
перспективы / Б.С.Гершунский. – М.: Педагогика, 1987. - 264 с. 
2.
Полонский В.М. Словарь понятий и терминов по образованию и педагогике/ 
В.М. Полонский. – М., 2000. - 367 с. 
3.
Гершунский Б.С. Философия образования для XXI в. (в поисках практико-
ориентированных образовательных концепций)/ – М.: Интер-Диалект, 1997. - 697 с. 
4.
Кириллова С. Знания не открывают двери/ Первое сентября. - 2004. - № 2. - С. 2. 
5.
Шлехти Ф.С. Школа для XXI века. Приоритеты реформирования образования / 
Филипп С. Шлехти. - Сан-Франциско, 2004. - 46 с 
6.
Морозова Н.А. Дополнительное образование как одна из наиболее значимых основ 
обеспечения формирования ключевых компетенций человека/ Н.А. Морозова// Проблемы 
качества образования. Книга 2. Компетентность человека – новое качество результата 
образования: Мат. XIII Всерос. совещания. – М.: Уфа: Исслед. центр проблем кач-ва подг-
ки спец-в, 2003. - С. 60-67. 
7.
Смолянинова О.Г. 
Развитие 
методической 
системы 
формирования 
информaционной и коммуникативной компетентности будущего учителя на основе 
мультимедиа-технологий: Дис. … д.п.н. / О.Г. Смолянинова. – СПб., 2002. - 504 с. 
8.
Насырова Н.Х. Проектирование подготовки студентов гуманитарных факультетов 
классического университета по информатике: Автореф. дис. … канд. пед. наук/ 
Н.Х.Насырова. - Казань, 2000. - 17 с. 
֍
 
–
 
֍
 
– 
֍ 
 
MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTLARIDA MILLIY XALQ O‘YINLARINI 
O‘TKAZISH YO‘LLARI 
 
Abdullaev A.A. 
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti, kafedra mudiri
Yosh va barkamol avlodni jismonan va aqllan yetuk qilib tarbiyalash, maktabgacha ta’limga 
katta e’tibor qaratish maqsadida mamlakatimizda maktabgacha ta’lim vazirligi tashkil etildi. 
Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 30 sentyabrdagi “Maktabgacha 
ta’lim tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” PF-5198-
sonli Farmonida maktabgacha ta’lim muassasalarining davlat va nodavlat tarmoqlarini yanada 
kengaytirish, davlat va nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalari o‘rtasida sog‘lom raqobat 
muhitini shakllantirish sharoitlarini yaratish, davlat va xususiy sektor sherikligi shartlarida 
maktabgacha ta’lim muassasalarining yangi shakllarini joriy etish hamda O‘zbekiston 
Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi faoliyatini samarali tashkil etish vazifalari belgilab 
berilgan. Bu esa yoshlarda jismoniy tarbiya va sport madaniyatini shakllantirib, ularni yurtimiz 
uchun kerakli mutaxassislar bo‘lib yetishuvida asosiy omillardan bo‘lmoqda.
Shu ma’noda, qayd etish kerakki, maktabgacha ta’lim tashkilotlarida jismoniy tarbiya 
mashqlarini rivojlantirish, maktabgacha ta’lim maussasalarda milliy xalq o‘yinlari ahamiyatli 
o‘rin egallaydi.
Milliy xalq o‘yinlari va sport turlari qadim zamonlardan beri xalqimiz hayoti, uning 
madaniy, iqtisodiy, ijtimoiy, maishiy tomonlarini o‘zida mujassam etib kelgan. Jumladan, 
“Durra”, “Otib qochar”, “Uchtalik to‘ptosh”, “Hakkalakam sharti”, “Otambaqala-Qoqbosh”, “Ikki 
tosh”, “Chopiq kulol”, “Jon to‘pim”, “Ko‘ylagim”, “Aylanma g‘uv-g‘uv”, “Quvnoq polvon” 
o‘yinlari aqliy, axloqiy va estetik kamolotning mezonlari bo‘lsa, xalq an’anaviy sporti (“To‘plar 

---

13 
poygasi”, “Ovchilar va o‘rdaklar”, “Chir aylanma”, “Otishma”, “Aniq nishonga ol”, “Harakatdagi 
arqon”, “Tayoqchani tortib ol”, “G‘o‘zani yaganalash”) va boshqalar – farzandlar baquvvatligi, 
aqliy va jismoniy yetukligining garovidir. Xalq o‘yinlaridan ko‘zda tutilgan asosiy maqsad 
o‘quvchilarni sport o‘yinlariga tayyorlash bo‘lib, ular o‘quvchilarni ham jismonan, ham aqlan-
ruhan barkamol etib tarbiyalashda yetakchi omillardan hisoblanadi.
Ajdodlarimiz o‘g‘il-qizlarini barkamol insonlar qilib tarbiyalashga intilar ekan, uning eng 
samarali, ta’sirchan vositasi milliy o‘yinlar ekanligini chuqur anglab yetishgan. Shu sababli xalq 
o‘yinlari yaratilgan. 
Milliy xalq o‘yinlari jismoniy tarbiya va sport yo‘nalishida:
-
bolalarning ham jismonan, ham ma’nan sog‘lom bo‘lib voyaga yetishlarini ta’minlaydi;
-
tarbiyalanuvchilarning jismoniy tarbiya va sportga nisbatan qiziqish va ishtiyoqlarini 
yanada oshiradi;
-
bolalarda jismoniy tarbiya va sport madaniyati shakllanishi bilan bir qatorda ularning 
xalqimiz milliy urf-odat, an’ana va qadriyatlariga oid bilim va malakalari ortadi, bu esa ularda 
vatanparvarlik, xalqparvarlik xislatlarini qaror toptiradi va h.k. 
Ma’lumki, har o‘yinning o‘z ishtirokchilari va tomoshabinlari bor. Chillak, oshiq, ko‘chmak, 
piyoda poyga, arqon tortish, kapani ko‘tarish, uzunlikka sakrash, kurash, ko‘pkari, taka lov-lov, 
kes-kes, oqsuyak, ohuva, yashinmachoq, to‘piq, oltin qovoq, chavgon, kaklik yoxud xo‘roz 
urishtirish shunday o‘yinlardan sanaladi. “Yosh o‘quvchilar bir-biriman talashib, belgi chizib 
oshiq o‘ynasa, qishloq-qishloq taraf bo‘lib bellashib, bo‘z o‘quvchilar o‘ynayotir chillikdi”, - 
deyiladi xalq dostonlarida.
Bu kabi o‘yinlarni darsda va sinfdan tashqari tadbirlarda faol tashkil etish, bu orqali 
o‘quvchilarda jismoniy hamda umuminsoniy sifatlarni kamol toptirish jismoniy tarbiya va sport 
murabbiylarining pedagogik faoliyati bilan uzviy bog‘liq, albatta. Shundan kelib chiqib, o‘qituvchi 
va murabbiylar: 
-
xalq o‘yinlariga hamohang ravishda xalqimizning milliy qadriyatlari, odat va an’analari, 
folklori bilan ham yaqindan tanish bo‘lishi, o‘quvchilarga ayni bilimni berish uchun o‘z ustida 
ishlashi; 
-
o‘yinlarni tashkil etish jarayoniga ijodiy yondashishi, uning mazmun va sifatini yanada 
oshirish yo‘lidan borishi;
-
sport mashg‘ulotlarda xalq o‘yinlari uchun munosib sharoit yarata bilishi, o‘yin 
maydonini o‘yin qoidalariga munosib darajada jihozlay olishi; 
-
o‘yinlarni tashkil etishda nafaqat mahalliy xususiyatlardan kelib chiqishi, balki 
mamlakatimizning qaysi hududidagi o‘yin bo‘lishidan qat’iy nazar, uni mashg‘ulotlar kesimida 
tashkillashtirishi, o‘quvchilarga o‘rgatishi, boshqacha aytganda, o‘yinlarning “xalq o‘yinlari 
geografiyasi” shkalasi asosida o‘tkazmog‘i;
-
xalq o‘yinlarini o‘ynatish orqali, avvalo, ularda ma’naviy-ma’rifiy, jismoniy-madaniy 
sifatlarni shakllantirishga asosiy e’tibor qaratishi lozim va h.k.
O‘yinlarga murabbiy rahbarlik qilar ekan, «O‘yin rahbari o‘quvchilar jamoasini yaxshi 
bilishi, har bir o‘yinning mazmuni va qoidalari bilan mufassal tanishishi, yuksak pedagogik 
mahoratga ega bo‘lishi lozim. Shundagina u harakatli o‘yinlardan ko‘zlangan ta’limiy va 
tarbiyaviy maqsadlarga erisha oladi». 
Yuqoridan xulosa qilish kerakki, bolalar sportini rivojlantirishda xalq o‘yinlarining sifat va 
samaradorligini oshirishda juda ko‘p xususiyatlari bor ularning turlari rang-barang. Xususan, 
«Tortishmachoq», «Berkinmachoq», «Guvala uzatish», «Chavandozlar», «Ovchilar va o‘rdaklar», 
«Kim kuchli?» kabi va yana bir qator xalq o‘yinlaridan sport soatlarida samarali foydalanish 
o‘quvchilarda, avvalo, jismoniy sifatlarni, ikkinchidan, ular o‘rtasida o‘zaro jipslik, jamoaviylik, 
ahillik, bag‘rikenglik fazilatlarini qaror toptiradi. Zero, xalq o‘yinlari – barkamollik, yuksak odob-
axloq mezonidir.