B. S. Abdullaeva tdpu ilmiy ishlar va innovatsiyalar bo‘yicha prorektor

 
Литература: 
1.
Олимов К.Т. Профессиональная компетентность педагога воспитателя ДОУ / 
Материалы международной конференции. –Жиззах, 2019. –С. 348-351. 
2.
Граничина О.А. Статистические методы психолого-педагогических исследований: 
Учебное пособие. – СПб.: Издательство РГПУ им. А.И. Герцена, 2002. 
3.
Грошева И., Евстафьева Л., Махмудова Д., Набиханова Ш., Пак С., Джанпеисова 
Г., Исхакова М. –Т., 2018. 
 
֍ 
–
 ֍ 
– 
֍ 
 

---

62 
MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTIDA BOLALARNI MAKTABGA 
TAYYORLASHNING PEDAGOGIK VA PSIXOLOGIK OMILLARI 
 
Dehqonova G.A. 
Andijon viloyati Oltinko‘l tumani 1-umumta’lim maktabi, o‘qituvchi 
Bolalarni maktabga tayyorlash – bolalar hayotining barcha sohalarini qamrab oladigan 
murakkab, ko‘p qirrali vazifadir. Uni hal qilishda bir qator jihatlarni ajratib ko‘rsatish odatiy 
holdir. Birinchidan, kelajakda muvaffaqiyatli o‘quv faoliyatining asosi bo‘lgan bolaning 
shaxsiyati va uning bilim jarayonlarining uzluksiz rivojlanishi, ikkinchidan, boshlang‘ich 
maktabda yozish, o‘qish va hisoblash elementlari kabi ko‘nikma va qobiliyatlarni o‘rgatish 
zarurati. 
Birinchi jihat maktabga psixologik tayyorgarlikni aks ettiradi. Tadqiqotlar shuni 
ko‘rsatadiki, barcha bolalar maktabga kirishlari bilan psixologik yetuklik darajasiga yeta 
olmaydilar, bu esa ularga tizimli o‘qishga muvaffaqiyatli o‘tish imkonini beradi. Bunday bolalar, 
qoida tariqasida, ta’lim motivatsiyasiga ega emaslar, diqqat va xotiraning pastligi, og‘zaki va 
mantiqiy fikrlashning rivojlanmaganligi, tarbiya usullarining noto‘g‘ri shakllanishi, harakat 
usuliga yo‘naltirilmaganligi, operatsion ko‘nikmalarning yetarli darajada emasligi, o‘zini tuta 
bilish darajasining pastligi, vosita qobiliyatlari va nutqning yomon rivojlanishi. 
Psixologik tayyorgarlikni o‘rganish bo‘yicha tadqiqotlar olib borishda, olimlar, bir 
tomondan, maktabning bolaga bo‘lgan ehtiyojini aniqlaydi, boshqa tomondan, maktabgacha 
yoshdagi bolalarning psixikasida neoplazmalar va o‘zgarishlarni o‘rganadi. Masalan, L.I.Bojovich 
ta’kidlaydi: “... maktabgacha tarbiyachining beparvo vaqtini g‘amxo‘rlik va mas’uliyat bilan to‘la 
hayot almashtiradi – u maktabga borishi, maktab o‘quv rejasida belgilangan mavzular bilan 
shug‘ullanishi, o‘qituvchidan nimani talab qilsa, shuni qilishi kerak, bola maktab rejimiga qat’iy 
rioya qilishi, maktabda o‘zini tutish qoidalariga rioya qilishi va dasturda belgilangan bilim va 
ko‘nikmalarni puxta o‘zlashtirishi lozim”.
A.S.Makarenko va amerikalik olim-psixolog Blumning ta’kidlashicha, shaxsiyatning asosiy 
xarakteristikalari 5-8 yoshgacha (70% gacha) rivojlanadi. Aynan shu davrda o‘yin faoliyati o‘quv 
jarayonini tashkil etishga yordam beradi (psixologlarning ta’kidlashicha), bu o‘sayotgan 
odamning asosiy kuchlarini ochib berish, shaxsiyatning asosini shakllantirishga imkon beradi. Bu 
yoshda inson egallagan hamma narsa hayot uchun qoladi. 
Mashhur psixolog L.S.Vigotskiy ta’lim rivojlanishdan oldin ketishi kerak deb hisoblagan. 
“To‘g‘ri tashkil etilgan ta’lim bolaning rivojlanishiga olib kelishi kerak”. U, pedagogika kecha 
emas, balki ertangi kun bolalarining rivojlanishiga e’tibor qaratish kerakligini yozgan. 
“Rivojlanish aynan hamkorlikdan kelib chiqadi, bu esa bolada mavjud imkoniyatlarni ochishga 
yordam beradi, o‘z kuchiga bo‘lgan ishonchni rivojlantiradi” deydi.
Maktabga tayyorlik bu – jismoniy, aqliy, ijtimoiy va bolaning sog‘lig‘iga putur 
yetkazmasdan maktab o‘quv dasturini muvaffaqiyatli o‘zlashtirish uchun zarur bo‘lgan bolaning 
rivojlanishi darajasidir.
Shuning uchun “o‘qishga tayyorlik” tushunchasi quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 

fiziologik tayyorlik – jismoniy rivojlanishning yaxshi darajasi; 

psixologik tayyorlik – bilim jarayonlarining yetarlicha rivojlanishi (diqqat, xotira, 
fikrlash, idrok, tasavvur, sezgi, nutq), o‘rganish; 

ijtimoiy tayyorlik – tengdoshlar va kattalar bilan muloqot qilish qobiliyati. 
Maktabga tayyorgarlikning har uch tarkibiy qismi yaqindan o‘zaro bog‘liq, u yoki bu tarzda 
biron bir tomonning shakllanishidagi kamchiliklar ta’limning muvaffaqiyatiga ta’sir qiladi. 
Maktabga tayyorgarlik jarayoni bolaning maktabga borish vaqtiga kelib aqliy, ma’naviy, 
irodaviy, estetik va jismoniy rivojlanishda shunday darajaga erishadiki, u bolani maktab 
ta’limining yangi sharoitiga va o‘quv materialini o‘zlashtirishga tayyorlaydi. Umumiy 
tayyorgarlik tushunchasi maktab ta’limi nuqtai nazaridan 1-sinfga borayotgan bola psixik 

---

63 
rivojlanishidagi muhim sifat ko‘rsatkichlarni muvofaqiyatli jamlaydi. Maktab ta’limiga psixologik 
tayyorgarlik bolaning o‘qishga intilishi, o‘quvchi bo‘lish ishtiyoqidan bilish faoliyati va tafakkur 
operatsiyalarining yetarlicha yuqori darajasi, bolaning o‘quv faoliyati elemintlarini egallashi, iroda 
va ijtimoiy rivojlanishning muayyan darajasida namoyon bo‘luvchi asoslangan tayyorgarlikni o‘z 
ichiga oladi. Bolaning maktabga psixologik tayyorgarligining barcha majmui bolani sinf 
jamoasiga olib kirish, maktabda o‘quv materialini ongli faol egallash, keng doiradagi maktabga 
oid majburiyatlarni bajarishni qamrab oladi. 
Bolani maktabga aqliy tayyorligida bolalar egallagan bilimlarning sifati ahamiyatlidir. 
Bilimlar sifatining ko‘rsatkichi birinchi navbatda ularni bolalar tomonidan ongli egallaganligi; 
tasavvurlarining aniq va tabaqalashtirilganligi; oddiy tushunchlar mazmuni va hajmining 
to‘liqligi; o‘zlariga tushunarli o‘quv va amaliy vazifalarni hal etishda bilimlarni mustaqil qo‘llay 
olish qobilyatlari; muntazamlilik, ya’ni maktabgacha tarbiya yoshidagilarning narsa va hodisalar 
o‘rtasidagi tushunarli, muhim aloqa hamda munosabatlarni aks ettira bilish qobiliyatidir. 
Xulosa o‘rnida aytish joizki, maktabgacha ta’lim tashkilotida bolalarni aqliy tarbiyalashga 
oid olib borayotgan muntazam, maqsadga muvofiq ish sharoitlarida bolalarda (faoliyat) tafakkur 
faoliyatida narsalarning ko‘p tomonlama tahlil qilish qobiliyati, ijtimoiy tarkib topgan sensor 
etalonlardan fan hamda hodisalar hususiyati va sifatlarini tadqiq qilishda foydalana bilish, narsa 
va hodisalardagi asosiy aloqa, bog‘liqlik, belgilarni aniqlash asosida oddiy umumlashtirishlar 
qilish qobiliyati, o‘xshashlik va farqlanuvchi belgilarni izchil ajratish asosida narsalarni 
qiyoslashni amalga oshirish ko‘nikmasi tarkib toptiriladi. Bo‘lajak o‘quvchilarda akliy 
faoliyatning elementar mustaqilligi: o‘z faoliyatni mustaqil rejalashtirish va uni reja asosida 
amalga oshirish ko‘nikmasi, oddiy bilish vazifasini qo‘yish va uni hal etish ko‘nikmasi va shu 
kabilar rivojlantiriladi.