B. Q. Xaydarov

Qızıqlı matematika
646. 
Tárepi 8 dm bolǵan kvadrat formasındaǵı qaǵaz tárepi 1 cm bolǵan kvadrat 
formasındaǵı bóleklerge bólindi. Nátiyjede neshe bólekler payda boldı?
647. 
Tárepi 12 cm bolǵan kvadrattı maydanı 36 cm² bolǵan neshe kishi kvadratlarǵa 
bóliw múmkin.
648. 
11a hám 11b-súwrette boyap kórsetilgen figura maydanın tabıń:
20 dm
14 dm
25 dm
12 dm
b
a
d c
a)
b)
d)
649. 
11d-súwrettegi boyalǵan figuranıń maydanın tabIw formulasın jazıń.
650.
12-súwrettegi figuralardıń maydanın hár túrli usıllarda esaplań.
6 cm
4 cm
4 cm
4 cm
5 cm
12 cm
14 cm
12 cm
2 cm
4 cm
2 cm
2 cm
4 cm
2 cm
2 cm
4 cm
2 cm
8 cm
Úyde orınlaymız
12
11
2 cm
8 cm
2 cm
2 cm
a)
b)
d)
13
a)
b)

---

9
Yadımızǵa túsireyik!
MAYDAN ÓLSHEM BIRLIKLERI
38
1
 
cm
1
 
cm
1
 
cm
2
1
 
dm = 10 cm
1
 
dm = 10 cm
Decimetr kvadrat: 1
 
dm
2
= 
1 dm 
.
1 dm = 10 cm 
. 
10 cm
= 100 cm
2
1 dm
2
Decimetr kvadrat (dm
2
)
Santimetr kvadrat (cm
2
)
1-súwrette tárepi 1 cm bolǵan kvadrat dápter 
betindegi haqıyqıy ólshemlerde sızılǵan.
Dápterdiń 4 ketekshesi 1 cm² qa teń boladı.
1
 
cm = 10 mm
1
 
cm
1
 
cm
2
1
 
cm
Santimetr kvadrat: 1
 
cm
2
= 
1 cm 
.
1 cm = 10 mm 
. 
10 mm
= 100 mm
2
Uzınlıq ólshem birlikleri
1 km 1 m 1 dm 1 cm 1 mm
x
1000
x
10
x
10
x
10
1
 
cm = 10 mm
1
 
dm = 10 cm = 100 mm
1

m = 10 dm = 100
 
cm = 1 000 mm
1
 
km = 1 000 m = 10 000
 
dm = 100 000 cm = 1 000 000 mm
Maydan ólshem birlikleri 
2
1

---

10
Úlken jer orınlarınıń maydanın ólshew ushın 
ar (sotix)
hám 
gektar
(ha) dan 
paydalanıladı. Gektar grekshe “hektar” sózinen alınǵan bolıp, “maydan ar” degen 
mánisti ańlatadı hám qısqasha “ha” sıyaqlı jazıladı. 
1 ar = 10 m · 10 m = 100 m
2
1 ha = 100 m · 100 m = 10 000 m
2 
1 ha = 100 ar
Eger tuwrımúyeshliktiń tárepleri hár túrli ólshem birliklerde berilgen bolsa, 
dáslep olardı birdey (ádette eń kishi) ólshem birlikke keltirip, soń maydan 
esaplanadı. 
1-mısal.
Eger tuwrımúyeshliktiń uzınlıǵı 1 m 20 cm, eni bolsa 55 cm bolsa,
onıń maydanın tabıń (3-súwret).
Sheshiliwi.
Dáslep tuwrımúyeshliktiń uzınlıǵın cm de ańlatamız: 
1 m 20 cm = 120 cm.
Onda tuwrımúyeshliktiń maydanı 
S
= 
a
 · 
b
= 55 · 120 = 6600 (cm
2
).
Juwap:
 
6600 cm
2
.
654.
Joqarıdaǵı maydan ólshem birliklerin bir-birine baylanıstıratuǵın sxema 
tiykarında sorawlarǵa juwap beriń:
a) 1 cm
2
neshe mm
2
?
b) 1 dm
2
neshe mm
2
?
d) 1 m
2
neshe dm
2
? 
e) 1 ar neshe cm
2
?
f) 1 ha neshe cm
2
? 
g) 1 km
2
neshe ar?
655. 
Maydanı: a) 1 cm
2
; b) 1 dm
2
; d) 1 m
2
; e) 1 ar; f) 1 ha bolǵan kvadrat tárepiniń 
uz
ı
nlıǵı qansha boladı?
656. 
Kvadrat santimetrde ańlatıń: 7 dm
2
, 12 dm
2
, 400 mm
2
, 1 dm
2
35 cm
2
.
657. 
Tuwrımúyeshlik formasındaǵı egislik jerdiń eni 25 m hám uzınlıǵı 80 m. 
Onıń maydanın tabıń hám arda ańlatıń.
1 km
2
1 ha 1 ar 1 m
2
1 dm
2
1 cm
2
1 mm
2
x100
x
100
x
100
x
100
x
100
x
100
1
 
m 20 cm
55 cm
1. Maydan ólshem birliklerin aytıń.
2. Gektar hám ar degenimiz ne?
3. Maydan ólshem birliklerin bir-birine baylanıstıratuǵın qatnaslardı jazıń.