B. Q. Haydarov

Savollarga javob bering!
1. Tenglamaning ildizi nima?
2. Tenglamaning ildizi to‘g‘ri topilgani qanday tekshiriladi? 
3. Noma’lum qo‘shiluvchi qanday topiladi?
4. Noma’lum kamayuvchi qanday topiladi?
5. Noma’lum ayiriluvchini topish uchun nima qilish kerak?
Sinfda bajariladigan mashqlar
217.
Tenglamada nima ma’lum va nima noma’lumligini aniqlang va uni yeching. 
Namuna
: 
Yuqorida ko‘rilgan 3-, 4- va 5- misollar.
a) 
x
+ 45 = 79; 
e) 
y
– 3072 = 1136;
b) 1306 + 
x
= 2176; 
f) 796 – 
z
= 423;
d) 
y
– 463 = 361; 
g) 2609 – 
z
= 1423. 
218. 
3260 va 4521 sonlarining yig‘indisi 7781 ga teng ekanligidan foydalanib, 
hisob-kitoblarsiz quyidagi sonli ifodalarning qiymatini va tenglamalarning 
ildizini ayting:
a) 7781 – 3260; 
e) 
x
– 3260 = 4521; 
b) 7781 – 4521; 
f) 
y
– 4521 = 3260; 
d) 4521 + 3260; 
g) 
z
+ 3260 = 7781. 
(
x
 
+ 43) – 23 = 52
x
+ 43 = 75
x
= 75 – 43
x
= 32
x
+ 43 = 52 + 23
(
x
 
+ 43) – 23 = 52
x
+ (43 – 23) = 52
x
+ 20 = 52
x
= 52 – 20
x
= 32
x
+ 43 – 23 = 52

---

54
219.
Rasmga ko‘ra tenglama tuzing va uni yeching.
a)
b)
10
kg
10
kg
1
kg
2
kg
2
kg
2
kg
5
kg
5
kg
220. 
23, 45, 12 sonlardan qaysi biri
x
+ 45 = 57 tenglamaning ildizi bo‘ladi?
221.
Asilbek jamlamasiga 26 ta marka qo‘shgandan so‘ng uning markalari soni 
142 taga yetdi. Asilbekda dastlab nechta marka bo‘lgan?
222.
Omborga 34 
t
yuk keltirilgandan so‘ng ombordagi jami yuk 143 
tonna
ga yetdi. 
Omborda dastlab qancha yuk bo‘lgan?
223.
Rasmga ko‘ra tenglama tuzing va uni yeching:
1- kun:
1- soatda
a)
b)
190 dona
y
dona
Jami 321 dona sopol buyum
Jami 367 dona detal
2- kun:
2­ 
soatda
x
dona
231
dona
224.
Qutiga 345 dona shokolad solingandan so‘ng undagi jami shokoladlar soni 
423 donaga yetdi. Dastlab qutida nechta shokolad bo‘lgan?
225.
Omborga 89 yashik uzum keltirilgandan so‘ng, uzum solingan yashiklar 
soni 174 taga yetdi. Dastlab omborda qancha uzum bo‘lgan?

---

55
226.
Botir bir son o‘yladi. Agar unga 74 ni qo‘shib, hosil bo‘lgan yig‘indiga yana 
21 qo‘shilsa, 142 hosil bo‘ladi. Botir qaysi sonni o‘ylagan?
227.
Tenglamani ikki usulda yechib, uning to‘g‘ri yechilganligini tekshiring:
a) (
x
+ 24) – 12 = 79; 
b) (
y
– 29) + 45 = 76;
d) (122 + 
x
) – 291 = 157;
e) 784 + (
y
– 165) = 869;
f) (
x
+ 3013) + 2222 = 7162;
g) 542 – (
y
– 307) = 148.
Namuna
: 
Yuqorida ko‘rilgan 6- misol.
228.
Rasmga qarab tenglama tuzing va uni yeching.
a)
b)
y
 sm
x
 mm
32
 sm
54 
mm
96
 sm
148
 mm
229.
Ilhomda 
x
dona, Botirda undan 8 dona ko‘p, Dilshodda esa Ilhomdan 
3 dona kam daftar bor. Ularda jami 62 ta daftar borligi ma’lum bo‘lsa, Ilhomda 
qancha daftar borligini aniqlang.
230.
Uchta idishda jami 144 litr sut bor. Birinchi idishda 
y
litr, ikkinchi idishda 
birinchi siga qaraganga 12 litr kam, uchinchi idishda esa 24 litr ko‘p sut bor. 
Birinchi idishda qancha sut bor?
231.
Uchta kesmaning uzunliklari yig‘indisi 143 dm. Birinchi kesma uzunligi 
x
dm bo‘lib, u ikkinchi kesmadan 23 dm qisqa, uchinchi kesmadan esa 
21 dm uzun. Birinchi kesma uzunligini toping.