B. Q. Haydarov

Uyda bajariladigan mashqlar
791.
O‘nli kasr ko‘rinishida yozing:
a) 3
9
10
__
; b) 674
1000
____
; d) 35
100
___
; e) 8 7
100
___
; f) 7 48
10 000
_____
; g) 
2
889
10 000
_____
.
792.
O‘nli kasr ko‘rinishida yozing:
o‘n butun o‘ndan ikki; nol butun mingdan bir yuz ellik to‘rt; olti butun yuzdan 
uch; olti butun mingdan ikki yuz bir; nol butun mingdan o‘n ikki; o‘n butun 
mingdan yetti yuz to‘qson.
793.
Bo‘linmani o‘nli kasr ko‘rinishida yozing: 
a) 385:10; b) 8503:100; d) 491:10 000; e) 75:1000; f) 783:1000; g) 9:10000.
794.
Metrda ifodalang va o‘nli kasr ko‘rinishida yozing: a) 34 dm; b) 78 sm; 
d) 301 sm; e) 17 mm; f) 43 m 1 sm; g) 9 sm 2 mm; i) 4 dm 9 mm.
795.
Kvadrat metrda ifodalang:
a) 7 m
2
61 dm
2
; b) 633 dm
2
; d) 25 m
2
80 dm
2
; e) 32 m
2
1 dm
2
.

---

159
796.
Oralaridagi masofa 19 km 500 m boʻlgan ikki punktdan bir vaqtda bir xil 
yoʻnalishda 12 km/soat tezlik bilan velosipedchi va 90 km/soat tezlik bilan 
yengil avtomobil yoʻlga chiqdi. Yengil avtomobil velosipedchini qancha 
vaqtdan keyin quvib yetadi?
19 km 500m
12 km/soat
90 km/soat
797.
Uch kunda doʻkonda jami 1 971 500 soʻmlik savdo qilindi. Agar birinchi 
kuni ikkinchi kunga qaraganda 23 500 soʻm koʻp, uchinchi kuni esa birinchi 
kunga qaraganda 56 000 soʻm kam savdo qilingan boʻlsa, bu doʻkonda har 
qaysi kunda qanchadan savdo qilingan?
Matematika tarixiga oid lavhalar
O‘nli kasrlar ustida amallar bajarish qoidalarini XV asr boshida 
Samarqanddagi Ulug‘bek maktabining mashhur namoyandasi, Sharqning 
buyuk matematik olimi Jamshid G‘iyosiddin al-Koshiy (1385–1430) o‘zining, 
«Muftoh al-hisob» («Hisob ilmi kaliti») deb nomlangan asarida bayon qilgan. 
Al-Koshiy o‘nli kasrni hozirda qabul qilingan ko‘rinishda belgilagan. Faqat u 
verguldan foydalanmagan. Sonning kasr qismini qizil rangda yozgan yoki tik 
tayoqcha bilan butun qismidan ajratgan. 
Bu haqda yevropaliklar bexabar bo‘lishgan. Yevropaga o‘nli kasrlar 150 
yildan keyin kirib kelgan. Niderlandiyalik muhandis va olim Simon Stiven 
o‘nli kasrlar yozuvini qaytadan kashf etgan. Lekin Stiven o‘nli kasrlarni 
murakkab tarzda belgilagan. XVII asrga kelib o‘nli kasrlar hozirgi ko‘rinishda 
ishlatila boshlagan.