Б ой аёл / т ар ж и м о н : а зи зб е к а ҳ м ад ж ан о в Т

МУВАФФАҚИЯТЛИ САРМОЯДОРНИНГ 
НАВБАТДАГИ БЕШТА ҚОИДАСИ
Мен доим мустақилликни ер юзидаги энг 
улкан неъмат деб ҳисоблаганман, у ҳар қандай 
меҳр-оқибатнинг ўзаги.
Мэри Уолстонкрафт
- Сен ўзингга ишонишни ўрганибсан! Бу жуда зўр дарс! 
- деди Трейси.
- Менимча, бу ҳар бир аёл учун керак, айниқса, гап пул 
ва сармоялашда кетганда, чунки кўпчилигимиз учун бу соҳа 
янги, - кўшилди Пэт. - Бу вокеадан кейин бирор нарса ўзгар- 
дими?
- Мен айта оламанки, ўша тун мендаги сармоялашга 
боғлиқ қўрқинчнинг кўпи йўқолди, - жавоб бердим мен. -
Мен ўз маблағ қўйилмаларим бўйича хотиржамликни ҳис 
қила бошлаб, уларга ҳиссиёт билан қарай бошладим ва, ту- 
шундимки, ҳамма муаммо ўзимда. Мен сармоялаш лойиҳа- 
ларимдан ўзимни олиб қоча олишни, уларга очиқ онг билан 
қарай олишни ўргандим. Энди мен қандайдир таклифни ўр- 
ганиб чиқмоқчи бўлсам, одатда - ҳар доим ҳам эмас - уни 
аниқ баҳолай оламан, ҳиссиётларга берилмайман ва улар қа- 
рор қилишимга халақит бермайди.
- Сенинг маслаҳатларинг кўп нарсани беради, - деди 
Трейси. - Яна нималарни ўргандинг шу ўтган йиллар даво- 
мида?
- Менимча, навбатдаги бешта қоиданинг сизларга фой- 
даси тегиши мумкин, - жавоб бердим мен.
- Сўзлаб бер, - талаб қилди Трейси.
БЕШИНЧИ ҚОИДА
Бу олдинги тўртта қоиданинг давоми, - деб гап бошладим 
мен. - ҒАЛАБАГА ТАЙЁРЛАНИНП

---

Ичимизда қайсинимиз муваффақиятга эришишни иста- 
маймиз? Ғалаба кимга керак эмас? Биз сармоялаш ўйинига 
ундан ғолиб бўлиб чиқиш учун киришяпмиз.
Малакасиз сармоядорга озгина бўлса ҳам, муваффақият 
билан бошлаш яхши. Олдин айтиб ўтилган тўртта қоидага 
амал қилиш галабага бўлган имкониятни беради. Биринчи 
маблағлаштириш омадли бўлиши лозим. Нимага? Бунга 
учта сабаб бор.
Биринчидан, биринчи муваффақият ишончни уйготади. 
У омадсиз чиқса, иккиланишлар пайдо бўлади: “Балки бу 
машғулот менинг учун эмасдир”, “Энди пулни йўқотиш- 
ни истамайман”, “Кимни алдамоқчи бўляпман, бундан ҳеч 
нарса чиқмайди!” ва шунга ўхшаган. Биринчи қадам муваф- 
фақиятли бўлса, иккинчиси қизиқарли ва осон бўлади.
Кўпчилик кичик бўлса-да, аҳамиятлисини қўйиб, дарров 
катта битимни мўлжалга олади. Икки оилага мўлжалланган 
коттеж ўрнига улар юз хонадонли уйни олишади. Бу борада 
малакалари йўқлигидан хато қилишни бошлашади. Норози 
бўлган ижарачилар кета бошлайди, харажатлар камайиб, 
у аста таъмирталаб ҳолатга келиб қолади, оқибада уни со- 
тишда ҳам қийинчиликлар пайдо бўлади. Озига кўникмай, 
каттани истаган одам ҳар ой пул йўқотади ва кейин гапириб 
юради: “Кўрдингизми, мен билгандим! Кўчмас мулкка пул 
тикиш фойдали эмас”.
200 та фонд опционларини донасини 5 доллардан сотиб 
олиб 1000 доллар қўйган одам 200 та опционни 30 доллар- 
дан 
6
минг долларга улгурчи сотиб олган одамдан ақллироқ 
саналади.
Узига бўлган ишонч - сармоялашдаги муваффақиятнинг 
яхши самараларидан бири. Шу билан бирга, молиявий му- 
стақилликка етакловчи ҳал қилувчи амал ҳам ҳисобланади. 
Олдинги муваффақият самараси ўлароқ, одамнинг ўзига 
бўлган ишончининг ошиши келгуси қарорларни қабул қи- 
лишда жуда қўл келади. Ўзингизга қанчалар кўп ишонсан- 
гиз, шунчалар сиздаги қўрқув чекинади. Биринчи омадли 
юришингиз чексиз муваффақиятга пойдевор бўлади.
196

---

Иккинчидан, атрофингиздаги баъзилар сизга сармоялаш- 
нинг таваккалчилик эканини уқтиришга уринишади. Бундай 
одамлар газетадаги мақолани қирқиб олиб, сизга к)фсати- 
шади, унда фонд биржаларига ёки кўчмас мулк бозорига 
маблағларини қўйиб куйиб қолган одамлар ҳақида ёзилган 
бўлади. Улар ўзларининг ҳақликларини исбот қилмоқчи 
бўлишади: “Биз айтгандик-ку!” деб ҳам қўйишади. Аниқ 
биламан, сизнинг орангизда ҳам шундай бир-иккита сизга 
“меҳрибонлик” кўрсатадиганлар топилади. Улар сизнинг 
биринчи омадсизлигингизни кутиб яшашади ва биринчи- 
лардан бўлиб сизнинг кўнглингизни кўтаришни кутиб тури- 
шади, яъни: “Мен айтгандим-ку, азизим, бу жуда таваккал- 
чилик, деб, сен бўлса синаб кўрмоқчи бўлдинг”, дегандай. 
Улар учун бу ҳақиқий байрам! Сиз эса уларга парво қилманг, 
ақлли бўлинг, ўзингизга байрам ташкил қилинг. Улар ноҳақ 
бўлганликларини исботланг! Муваффақият - энг яхши қа- 
сос.
Учинчидан, сиз пул ишлаб топишингиз керак. Ўйиннинг 
моҳияти ҳам шунда. Сиз уринишларингизнинг илк яхши на- 
тижасини кўришингиз захоти ишингиз юриб кетади ва қи- 
зиқарли тус олади. Бу ўйинлигини унутманг, бунда ғалаба 
ҳам, маглубият ҳам бор. Лекин ўйин ҳам қизиқарли ва қо- 
ниқиш ҳосил қилиши керак. Пул олишдан бошқа ёқимлироқ 
нарса ҳам бормикан!
ТАВАККАЛЧИ САРМОЯДОР
- Биз таваккалчилик ҳақида сиз билан олдин ҳам га- 
плашдик. Кўпинча одамлар сармоялаш - таваккалчилик 
машгулоти деб ўйлашади. Ундай эмас! Менинг маблағларим 
кичик таваккалчилик ҳосили. Сармоялашни таваккалчилик 
дейдиган одамлар бу билан умуман шуғулланишмаган ёки 
нима билан шуғулланаётганларини билмай, ўз пулларини 
тикишган.
Мисол учун Сингапурдаги аёлни олайлик, у интернет 
орқали Флоридадан кўчмас мулк сотиб олмоқчи бўлганди.
197

---

Бу нафақат таваккалчилик, тентаклик ҳамдир. У Флори- 
дадаги кўчмас мулк бозорининг аҳволи ҳақида ҳеч қандай 
тушунчага эга бўлмай, яна қолаверса, минглаб километр 
узоқда туриб сармоялашни амалга оширмоқчи эди. Бу ҳолат- 
да, ахир, омадсизлик яққол кўриниб турибди-ку. Агар у айт- 
ганини қилиб буни амалга оширганда куйиб қоларди ва ўша 
сармоялаш таваккалчилик деб юрганлар қаторига қўшилиб: 
“Мен сармоялаш таваккалчилик эканини билардим”, деган 
бўларди.
Аслида сармоялаш таваккалчилик эмас, ўша аёлнинг ўзи- 
ни тутишиши, қилмоқчи бўлган ҳаракати - таваккалчилик. 
У ҳеч нарсадан бехабар бойиб кетмоқчи бўлаётганди. Та- 
ваккалчилик сармоялашга эмас, балки сармоядорнинг ўзига 
йўналгандир.
Сиз бирор кишининг маслаҳати билан акция сотиб олган- 
мисиз? Бундай ҳаракатлар кўп кузатилади. Кимдир сенга ак- 
циянинг яқин кунларда кўтарилиб кетишига тааллуқли сир- 
ни айтади, сен эса у компания ҳақида ва унинг маҳсулотини 
суриштириб ўтирмай, дарров шошилиб акцияларни сотиб 
оласан. Бу машғулот борлиги билан таваккалчилик.
Менинг бир дугонам ўзининг ҳисоблаши бўйича рад қи- 
линмайдиган сармоялаш стратегиясини ўйлаб топди. Унинг 
эрталаб қиладиган иши молиявий янгиликларни кўради. Те- 
левизорда бирор акция ҳақида гап кетиб, уни мақташдими, у 
уларни дарров сотиб олган, ўйлаганки, акцияни телевизорда 
гапиришдими, демак, бошқалар ҳам харид қилишни бошла- 
шади, кечга бориб уларни сотган. Олдинига бу стратегия унга 
даромад келтирган. Уша пайтда акция бозорида курсларнинг 
кўтарилишида мувозанат кузатилган, шунинг учун у хаво- 
тирланмаган ва катировкаларни кузатишига хожат бўлмаган. 
Кейин эса ҳолат ўзгарган ва катировкалар пастлай бошла- 
ган. Режаси барибир иш беришини ўйлаган ҳолда дугонам 
йўлидан қайтмаган. “Мен ишонаман, йўқотган пулларимни, 
албатта, қайтариб оламан”, тасдиқлаган у. Оқибатда эса 10 
минг доллар йўқотибгина, дугонам ўзини босиб олди. Унинг 
стратегияси сармоялашнинг бирор асосига тўғри келмасди -
198

---

у телевизор бошловчиларининг фикрлари эди, холос. Бу ҳам 
таваккалчилик.
Бирор кўчмас мулкка пул қўйишдан олдин уни обдон ўр- 
ганиб чиқинг, катта битимларни четга суриб, кичикларини 
назоратингизга олинг ва уйингизга яқинроқда фаолият кўр- 
сатинг. Биринчи муваффақият учун бор имкониятингизни 
ишга солинг. Ўзингиздаги ишончни такомиллаштиринг. Ха- 
тосиз бўлмайди, лекин сиз қанча кўп хато қилсангиз, шунча 
кўп билим оласиз. Билимларимиз қанчалар кўп бўлса, тавак- 
калчилик шунчага камаяди ва муваффақиятга кафолат бўла- 
ди. Шунинг учун ҳам бошланишидаёқ ғалабага тайёрланинг.
ОЛТИНЧИ ҚОИДА
- Бу қоидага асосий эътиборингизни қаратинг: АҚЛБИ-