B. N. O r I p o V u o 'K 372. 874(075) квк

4 .6 . TASVIRIY SA N ’ATNI 0 ‘Q ITISH D A PREDMETLARARO
B O G ‘LANISH
P re d m etla r a r o bogM anish haqida um um iy m a ’lu m ot
„ Fanni 
haqiqatdan o ‘rganmoq uchun,
uning hamma aloqalarini va vositalarini
birga о 'rganmoq, tekshirmoq kerak
Y.O.Komenskiy.
M a m l a k a t im i z d a fa n , te x n ik a , m a d a n i y a t va m a 'n a v i y a t
shiddatli rivojlanish davriga kirib b o r m o q d a , bu yosh avlodni 
tarbiyalaydigan tarbiya va t a ’lim muassasalari va xalq maorifi 
xodimlari oldiga ulkan vazifalar q o 'y m o q d a . Bu vazifalar ayniqsa, 
m ak tab faoliyatini takom illashtirish, m am la k a tim iz yosh avlodga 
z a m o n talabi darajasida bilim va m ala k ala r berish j a r a y o n id a
amalga oshiriladi.
M a k ta b faoliyatini takom illashtirish va u n d a beriladigan bilim 
va m alak alar sam aradorligini oshirishning asosiy vositasi va sharti 
o 'q u v fanlarini o 'rg a n is h d a p r ed m e tla ra ro va fanlararo bog'lanish 
sistem asidan foydalanishdir. C h u n k i m ak tab faoliyatida p r e d m e t­
lararo bog'lanish:
1) h a r bir m a s h g 'u lo tn in g m aqsadi va vazifasini to 'g 'ri belgi- 
lash im koniyatini beradi;
2) h a r bir m ash g 'u lo tn i zaruriy k o 'rg az m a va didaktik m a te ­
riallar bilan t a ’minlaydi;
3) o 'q u v c h ila rn i fanga, m ashg 'u lotg a b o 'lg a n qiziqishlarini 
o s h ir a d i, d a rsg a b o 'l g a n e m o t s i o n a l h o la tin i va m a s h g 'u l o t
ja ra y o n id a ixtiyoriy-barqaror diqqatini t a ’minlaydi;
147

---

4) rasm chiziladigan na tu ra , obyekt va kom pozitsiya e le m e n t-
larini ilmiy asosda o 'rg a n is h n i, kuzatishni, kuzatilgan narsa va 
voqealarni obyektiv, h a q q o n iy idrok etishga im kon beradi;
5) n a tu ra va obyektlarni kuzatish asosida xarakterli va asosiy 
belgilarni ajratib olishga o 'rg ata d i;
6) o 'q u v c h ila rn i tashabbu sko rlikk a, m ustaqillikka, ijodkor- 
likka o 'rgatadi, materialistik du n yo q arash va e ’tiqodlarini tak om il- 
lashtiradi;
7) o 'q u v c h ila rn in g bilimlarini sistem alashtiradi, asosli va h ar 
to m o n l a m a , izchil, ilmiy bilim va m alakag a ega b o 'lis h larin i 
t a ’minlaydi.
Bu h a q d a aytilgan ilmiy fikrlar o 'q itish ishlarida hozirg acha 
o 'q itu v c h ila r u c h u n asosiy d astu rulam al bo'lib qolnio qd a.
P r e d m e t l a r a r o b o g 'l a n i s h n i b a r c h a p e d a g o g la r e ’t i r o f e t-
g a n h o l d a u n g a y u q o ri b a h o b e rib k e la d ila r. D a r h a q i q a t , m a k ­
t a b o ' q u v f a n l a r i n i o ' r g a n i s h d a p r e d m e t l a r a r o b o g ' l a n i s h
b u g u ng i k u n d a h a m e n g sa m a ra li d id a k tik p rin s ip b o 'l ib h i s o b ­
lan a d i.
P re d m e tla ra ro bo g'lanish — ikki holatda n a m o y o n bo'ladi:
1. N a z a riy j ih a td a n b o g 'la n is h — bu tab ia td a , ja m iy a td a , 
u m u m a n n io d d iy o l a m d a b o 'l g a n , b o 'la y o tg a n va b o 'Ia d ig a n
v o qea-h odisalarni o 'q u v p redm eti m a z m u n id a ifoda eta oladigan 
didaktik holatdir.
M asalan , tasviriy s a n ’at darsida K .P.Bryulovning „ P o m p e y -
ning so'nggi k u n i “ s a n ’at asarini o 'rg an ish d a , „Q adim gi d u n y o
tarixi" kursidagi „Q adim gi Rim m ad a n iy ati“ mavzusi va geografiya 
fanidagi „ V u lq o n la r“ mavzusi m ateriallaridan foydalanib, y u q o - 
ridagi s a n ’at asaridagi sujet h a m d a voqealar haqida ilmiy m a ’lu­
m o tla r beriladi va asar tahlil qilinadi.
2. P redm etlararo b og'lanishning m etodik yo'nalishi o'qituvchi 
bilan o 'q u v c h i o 'rta s id a individual va u m u m iy savol-javob, uy 
vazifalarni tekshirish ja ra y o n id a am a lg a oshiriladi.
M asalan, o 'q itu v c h i savol beradi:
— Kub q a n d a y shakl?
O 'q u v c h i m a te m a tik a fan id a n va tasviriy s a n ’at d arslarida 
olgan bilimlari va m alakalari asosida:
148

---

— 
Kub — 6 to m o n li, 12 qirrali, 24 burchakli b o'lib, barcha 
to m onlari, qirralari, burchaklari bir-biriga teng geometrik jism, — 
deb jav ob beradi. F a n o 'qituvchisi o 'z faoliyatida predm etlararo 
b o g 'lan ish prinsipidan foydalanishi u c h u n o 'z fani bilan b o g 'la n a - 
dig an 
fan dasturi, darslik va o 'q u v q o 'l la n m a l a r i n i o 'r g a n ib
borishi, o 's h a fan bilan d o im iy alo q a d a , h a m k o rlik d a bo'lishi 
lozim. Bu p red m e tla ra ro aloqa:
1. D arsn ing ilmiyligini, uning darsdagi tashabbusi va ijodiy 
ishlashini t a ’minlaydi.
2. O 'q itu v ch i m e h n a tin i qisqartiradi, m e h n a t unum dorligini 
oshiradi.
3. D a rs m a te ria lla rin i i x c h a m la s h tir a d i, da rsd a g i t a k r o r -
larni, u m u m a n , m aktab o 'q u v fanlaridagi takrorlashlarni kamay- 
tir a d i.
4. F a n o 'q ituvc hisinin g ish faoliyatini sistemaga soladi.
5. O 'q u v chilarg a esa o 'q u v fanlarini oson o 'zlashtirib olish 
im ko niy atin i berib, ulard a ilmiy j ih a td a n asoslangan bilim va 
m alakalarga ega bo'lish da asosiy omil bo'ladi. Ularni m u k am m a l, 
ilmiy jih a td a n asoslangan bilim va m alakalar bazasiga ega bo'lish- 
larini t a ’minlaydi.
Agar m ak tab n ing b a rc h a o 'qituvchilari shu sistem ada ishlasa, 
kunlik dars soatini 4 —5 soatgacha, haftalik o'q ish kunlarini 5 
k u n g a c h a qisqartirish m u m k in .